Turkije bouwt al decennia aan een serie stuwdammen in de rivieren de Eufraat en de Tigris. De grootste dam, de Ilisu-dam in de provincie Mardin, is af en gaat binnenkort dicht. Stroomopwaarts zal een gebied rond de Tigris van 35 vierkante kilometer, waar nu tienduizenden mensen wonen, onder water lopen.
De bouw van de Ilisu-dam is al sinds de eerste plannen gemaakt werden in de jaren 50 onderwerp van hevig debat. Milieubeschermers vrezen voor een zware klap voor flora en fauna in dit gebied van de Tigris. Voor migratie van vissen in de rivier is een stuwdam desastreus en landbouwgrond gaat verloren.
Maar volgens de Turkse regering zijn de dammen hard nodig voor het opwekken van energie. En voor irrigatie van het omliggende gebied. Daarnaast geven de dammen Turkije een machtsmiddel in handen: het stroomgebied van de rivieren in Syrië en Irak wordt afhankelijk van Turkije, dat kan bepalen hoeveel water er wordt doorgelaten.
De regering had deze historische plek moeten beschermen. Het is een erfstuk van de wereld.
Het oeroude Hasankeyf is al jarenlang het middelpunt van de controverse rond de dam. Het stadje aan de Tigris herbergt een grote en diverse geschiedenis: Koerden, Perzen, Arabieren, Turken, christenen hebben er allemaal hun sporen nagelaten. Historici maken zich grote zorgen nu de sluizen van de dam dichtgaan.
Volgens hen zullen 300 historische plaatsen onder water verdwijnen, waar nooit serieus archeologisch onderzoek naar is gedaan. "Archeologen hebben hier een grafheuvel gevonden die twaalfduizend jaar oud lijkt te zijn, uit de neolithische tijd. Maar om dat vast te stellen is er meer onderzoek nodig", zegt stadskenner Arif Kaya.
Verplaatst met Nederlandse expertise
De Turkse regering heeft besloten een stukje van het erfgoed te redden: een aantal historische objecten in Hasankeyf is verplaatst naar een hoger gelegen deel, naast de nieuwe stad die is gebouwd. En daarbij is ook Nederlandse expertise ingezet. De firma Bresser werkte de afgelopen twee jaar samen met Turkse bedrijven aan de verplaatsing van een aantal Ottomaanse gebouwen.
Topstuk is een tombe uit de 16e eeuw, maar er werden ook een moskee, een gemeenschapshuis uit de 16e eeuw en een badhuis verplaatst. Taco Bresser legt uit hoe zoiets in zijn werk gaat: "We hebben onder dit gebouw een nieuwe fundering gebouwd. Daarna wordt het opgetild, verplaatst en op de nieuwe plek gezet."
- Lucas Waagmeester
De Nederlandse firma Bresser verplaatste Ottomaanse objecten uit Hasankeyf - Lucas Waagmeester
Voor de verplaatsing werd speciaal een twee kilometer lange weg aangelegd - Lucas Waagmeester
De verplaatsing is een delicaat klusje. Sommige gebouwen zijn 700 jaar oud.
Tegenover het oude Hasankeyf, aan de andere kant van de rivier, is in de afgelopen jaren een nieuwe stad gebouwd. Met een markt, een bibliotheek, een ziekenhuis en een school. En zo'n 700 huizen. De inwoners van Hasankeyf kregen eerder dit jaar de opdracht er naartoe te verhuizen, maar ze verzetten zich daartegen.
De bewoners vinden het nieuwe Hasankeyf nog niet af. "Alles gaat hier weer vanaf nul beginnen, dat gaat heel moeilijk worden", zegt restauranteigenaar Bulent Basaran. "Ik denk niet dat ik er een succesvol restaurant kan opbouwen. De sfeer, design, natuur, geschiedenis, dat mist hier allemaal."
Hij benadrukt het grote dam-project van de regering wel te respecteren. "Natuurlijk doen we dat. Maar ze hadden deze historische plek moeten beschermen. Het is toch een erfstuk van de wereld. En die bescherming zien we nu niet."
In de komende maanden zal er voor de bewoners van het oude stadje opnieuw een oproep komen om te verhuizen; de verwachting is dat in de komende winter of voorjaar de vallei onder water zal lopen.
