Het was voor velen een verrassing: een bijna 800 pagina's dik boek over misbruik, geweld en automutilatie werd een internationale bestseller. En nu wordt het ook een toneelstuk, met de primeur in Nederland.
Een Klein Leven van de Hawaiiaans-Amerikaanse schrijfster Hanya Yanagihara hield al miljoenen lezers in zijn greep. Op verzoek van de schrijfster maakte Ivo van Hove, regisseur en directeur van Internationaal Theater Amsterdam, de eerste theaterbewerking van het boek. "Het zal misschien te intens zijn, maar we maken niet alleen toneel om mensen gerust te stellen."
Een beetje geïrriteerd was Van Hove, toen het boek voor de derde keer op zijn bureau verscheen. Maar er bleek een boodschap van schrijfster Hanya Yanagihara zelf in te staan. Ze zou vereerd zijn als Van Hove het naar het toneel zou brengen. Het was volgens hem "een point of no return".
"Het is een liefdesaffaire. Ik las het boek, en begon vrij snel aantekeningen te maken en er acteurs bij te zetten. Ik was niet alleen meer aan het lezen, maar de regisseur was al aan het werk."
Samen met dramaturg Koen Tachelet en scenograaf Jan Versweyveld bracht Van Hove het boek terug naar 150 pagina's en zette de scènes op toneel. Het stuk blijft dicht bij het origineel. "We volgen hetzelfde coming-of-ageverhaal, en doen dan dezelfde afdaling in de hel."
Trauma
Een Klein Leven volgt, in de loop van veertig jaar, het leven van vier vrienden in New York. Het eerste deel van het boek vertelt over de levens van deze ambitieuze eind-twintigers die aan het begin van hun carrière staan als acteur, jurist, kunstenaar en architect. "Een vrij gemiddeld succesverhaal", aldus literair criticus Arjan Peters. "Maar dan, na 200 pagina's, heeft de schrijfster je gevangen. Je rekent er dan niet meer op dat je wordt getroffen en de diepte in wordt getrokken."
Het boek concentreert zich namelijk meer en meer op één van de vier vrienden, Jude St. Francis, die, zo leren we, vanaf zijn vijfde structureel seksueel is misbruikt. Jude is hierdoor zo beschadigd, dat hij zich geen volwaardig mens meer voelt. Hij neemt zijn toevlucht tot automutilatie en onderneemt zelfmoordpogingen. "Bijna iedereen moest huilen bij dit boek, je kwam er niet onderuit", zegt Peters. "Je zou als lezer zeggen, ik ga wel iets leukers lezen in mijn vrije tijd, ik ga me niet hierin onderdompelen uit vrije wil. Maar een heel goede schrijver neemt het over van de lezer: die heeft dan geen vrije wil meer. Die moet mee."
Jude
Acteur Ramsey Nasr speelt de getormenteerde Jude St. Francis. "Ik zou liegen als ik zou zeggen dat het een rol is als elk ander. Het doet meer met me dan ik eigenlijk wil, het gaat onder mijn vel zitten. Het voelt alsof ik constant op het punt van huilen sta. Goed tijdens de repetities, maar ik merk dat ik het meeneem, dat het me beïnvloedt."
De andere drie vrienden worden gespeeld door Maarten Heijmans, Majd Mardo en Mandela Wee Wee. Zij spelen de vrienden die, ondanks de liefde voor Jude, hem niet kunnen helpen. "Het gaat niet zozeer over misbruik, maar wat het later met je doet en wat het met je vrienden doet", zegt Mardo. "Hoe moeten zij zich tot zijn verleden verhouden."
Ook Mandela Wee Wee benoemt de onmacht. "Het is een van de weinige verhalen over iemand die een trauma niet te boven komt. Een heel tragisch gegeven, maar ook heel echt. Ik denk dat er heel veel van dat soort mensen zijn."
Kritiek
Vaak gehoorde kritiek is dat het boek te ellendig is, het zou volgens critici zelfs een vorm van slachtofferporno zijn. Op de vraag of dit stuk niet te zwaar wordt, is Van Hove duidelijk: het boek is ook zwaar. "Het zal misschien te veel zijn, het zal te intens zijn, het zal misschien onverteerbaar zijn. Maar ook daarvoor maken wij toneel."
Lastiger vinden Van Hove, en ook Nasr, het feit dat het boek nog zo vers in het geheugen van de lezers staat. 'Iedereen heeft een beeld bij Jude, en tegen die verbeelding van de mensen moet je opboksen", stelt Nasr. "Hopelijk is het iets wat naast de roman kan bestaan."
Ook van Hove is zich daarvan bewust. "Het is moeilijk, maar ik kan me daar niet mee bezig houden. Ik moet toch proberen op een zo eerlijk mogelijk manier tot de kern van het verhaal te komen. Ik ben de eerste die dit mag doen in de wereld, dus ik heb een enorm gevoel van verantwoordelijkheid om recht te doen aan wat Yanagihara heeft geschreven.'
Morgen is de wereldpremière van het toneelstuk Een Klein Leven in de stadsschouwburg in Amsterdam. Overmorgen interviewt Nieuwsuur-verslaggever en -presentator Eelco Bosch van Rosenthal schrijfster Hanya Yanagihara voor publiek, ook in de stadsschouwburg in Amsterdam.
