"Het is dood- en doodeng, als een crimineel je bedreigt en doet alsof hij een wapen heeft." Jan Boelhouwer, burgemeester van Gilze en Rijen, overkwam het. "Hij zei: we gaan op weg naar de burgemeester om hem met wapens duidelijk te maken wat ik van hem vind. Mijn hele wereld stond op z'n kop."
Boelhouwer is niet de enige. Uit onderzoek van het wetenschappelijk instituut van het ministerie van Veiligheid en Justitie (WODC) blijkt dat het een kwart van de Nederlandse burgemeesters door criminelen is bedreigd.
Landelijk probleem
In grote en kleine gemeenten proberen criminelen lokale politici en ambtenaren te beïnvloeden. In die zin is het een landelijk probleem, maar van "grootschalige beïnvloeding" is geen sprake, luidt de conclusie. De invloed op besluiten is beperkt.
Het bureau Pro Facto deed in opdracht van het WODC onderzoek onder bijna vierduizend burgemeesters, wethouders, raadsleden en ambtenaren.
Als je niet stopt, moet je voor altijd achterom blijven kijken.
Vooral burgemeesters in de grotere gemeenten geven aan dat zij (vaak anoniem) zijn bedreigd uit criminele hoek. Van de 225 ondervraagde burgemeesters gaat het in totaal om 24 procent.
Boelhouwer: "Zodra je criminelen aanpakt, bij voorbeeld door het sluiten van hun wietplantage, worden ze heel boos. Je pakt hun handel af, hun inkomsten."
"Er is bij die criminelen zoveel geld. Dat geld moet zijn weg naar de bovenwereld vinden", zegt Boelhouwer. "De gemakkelijkste manier is gemeenten meekrijgen: informatie van de gemeente krijgen, raadsleden omkopen, wethouders voor je karretje proberen te spannen."
Gevolgen
Bedreigingen zijn er in verschillende gradaties, schrijven de onderzoekers. "Van daadwerkelijk levensbedreigend tot anonieme bedreigingen op sociale media waar de ene burgemeester zich wel bedreigd door zal voelen en de andere niet."
Boelhouwer: "Als je met wapens wordt bedreigd heeft dat gevolgen voor alles en iedereen om je heen. Het raakt je familie. Wij moesten allemaal beveiligd worden."
Er zijn volgens de onderzoekers geen lokale bestuurders of ambtenaren mishandeld. Verschillende keren is gedreigd met brandstichting, waaronder het in de brand steken van een auto.
De auto van een wethouder werd bekrast en er lagen spijkers onder de banden. Niet veel later volgde een dreigbrief met de duidelijke boodschap: als je niet stopt, moet je voor altijd achterom blijven kijken.
Siciliaanse toestanden
Maar in hoeverre hebben die bedreigingen ook echt invloed op de besluitvorming? Hebben lokale politici ook daadwerkelijk hun beleid veranderd? Dat valt uiteindelijk wel mee, zeggen de onderzoekers.
Van alle ondervraagden zegt 1 procent dat criminele bedreigingen 'ondermijnende effecten' hebben gehad. Omkoping wordt veel minder tot niet genoemd. Voorbeelden en vermoedens van 'criminele infiltratie' wordt in 8 procent van de gemeenten gezien.
"Mensen hebben vertrouwen in het openbaar bestuur. Als een bestuurder aan de bedreigingen zou toegeven, valt daarmee het hele openbaar bestuur in elkaar. Dan krijgen we hier Siciliaanse toestanden."
Ministers Stef Blok (Veiligheid en Justitie) en Ronald Plasterk (Binnenlandse Zaken) gaan de komende tijd bijeenkomsten organiseren met onder anderen burgemeesters, Commissarissen van de Koning en wetenschappers om de problemen beter in kaart te brengen en het lokale bestuur weerbaarder te maken tegen criminaliteit.
