Tot hun grote verrassing stuitten archeologen in 2013 bij de bouw van een parkeergarage in Den Bosch op het best bewaarde neanderthalerkamp van Nederland.
Ze vonden een groot aantal vuurstenen werktuigen en dierlijke botresten van wolharige neushoorns, reuzenherten en zelfs een onderkaak van een jonge mammoet. Na ruim drie jaar onderzoek zijn de archeologen tot de conclusie gekomen dat de vondsten een nieuw licht werpen op het leven van de neanderthalers in Nederland.
Er was tot nu toe weinig bekend over neanderthalers in Nederland. In België, Duitsland en Frankrijk zijn veel meer sporen gevonden. "De belangrijkste conclusie is dat het een hele bijzondere vindplaats is, zeldzaam voor Nederland, maar ook voor Noord- en West-Europa", zegt archeoloog Stefan Molenaar.
Het meest spectaculair is dat we door microscopisch onderzoek hebben kunnen achterhalen waarvoor ze gebruikt zijn.
Daarnaast is de vondst bijzonder vanwege het grote aantal voorwerpen en de kwaliteit daarvan. "Er zijn driehonderd werktuigen gevonden, die prachtig bewerkt zijn en heel kenmerkend voor die periode zijn. Het meest spectaculair is dat we door microscopisch onderzoek hebben kunnen achterhalen waarvoor ze gebruikt zijn", zegt Molenaar.
Uit die sporen blijk dat neanderthalers de werktuigen gebruikten om plantaardig materiaal zoals hout en andere gewassen te snijden of te schrapen.
Maar zo'n bijzondere archeologische vondst, brengt ook veel kosten met zich mee. De gemeente Den Bosch heeft diep in de buidel moeten tasten voor het neanderthalerkamp. Grondeigenaren zijn wettelijk verplicht om archeologische vondsten te melden, onderzoek moet worden betaald door de 'verstoorder van de grond', bijvoorbeeld een projectontwikkelaar.
Het budget bij de gemeente bedroeg 200.000 euro, maar voor de vondst van het kamp was 160.000 euro extra nodig. En daar bleef het niet bij. Omdat de toevalsvondst ook leidde tot stilstand en vertraging bij de bouw van de parkeergarage kwam hier nog een miljoen euro bij.
Het zijn de kosten waard, vindt de wethouder. "Het is financieel een nadelige toevalstreffer, maar als je kijkt wat we daarvoor gevonden hebben. Het is een prachtige vondst die meehelpt aan de profilering van de stad. Den Bosch is trots op onze neanderthaler. Maar het is uiteraard veel geld."
Van Olden wijst erop dat dit voor particulieren en kleine gemeenten onhaalbaar is. "Dan had men de vondsten vermoedelijk gewoon genegeerd of weggegooid."
Romeins grafveld
Bij het dorp Odijk in de gemeente Bunnik werden vorig jaar de resten van een Romeins grafveld en een middeleeuwse hofstede gevonden. De kosten van het archeologisch onderzoek zijn fors voor een kleine gemeente als Bunnik.
"Het kost nu al een half miljoen euro, heel veel geld voor een kleine gemeente. Onze totale begroting is dertig miljoen, maar mijn budget voor cultuur is vijftienduizend euro", zegt wethouder Erika Spil.
Ze vindt het oneerlijk dat Bunnik voor de kosten moet opdraaien. "De archeologische waarde is er voor heel Nederland. Dus betaalt Bunnik als kleine gemeente disproportioneel veel."
Hoogleraar archeologie Daan Raemaekers van de Rijksuniversiteit Groningen waarschuwt voor willekeur in archeologisch onderzoek. In de ene gemeente kan een belangrijke vondst wel diepgravend worden onderzocht, terwijl dat in een andere gemeente om financiële redenen niet gebeurt.
De hoogleraar pleit voor een landelijk fonds voor archeologische vondsten van nationaal belang. "We missen wetgeving. Met een landelijk fonds van 1 à 2 miljoen per jaar zijn we al een stuk geholpen bij belangrijke projecten. Dat zou veel zorgen van gemeenten wegnemen."
Eenmalig
Vorig jaar maakte het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen een bedrag van 250.000 euro vrij voor een fonds voor uitzonderlijke archeologische vondsten in Nederland van nationaal of internationaal belang. Dat geld werd eenmalig ter beschikking gesteld en is inmiddels uitgekeerd aan drie projecten.
Momenteel evalueert het ministerie van OCW de regeling en neemt op basis daarvan later een besluit over het vervolg. "Tot nu toe is niet gebleken dat het archeologisch belang in de afweging van gemeenten structureel het onderspit delft", zegt een woordvoerder.
