Ook in Tiel is de proteststem goed te horen

Brusselse politici lijken bijna verbaasd als grote groepen Europese burgers een proteststem uitbrengen. Of het nou vóór de Brexit is, tegen het associatieverdrag met Oekraïne of een stem op het Duitse AfD.

In de bocht van de Waal ligt de oude Hanzestad Tiel, ooit het bloeiende industriële middelpunt van een agrarische regio. Maar veel belangrijke industriële spelers trok tientallen jaren geleden weg en hoog opgeleide jongeren zoeken elders werk.

In de grote nieuwbouwwijk Passewaaij is het volgens de folders 'comfortabel en betaalbaar wonen'. En inderdaad, veel jonge gezinnen en ook oudere opgeklommen werknemers – onder wie migranten – kunnen zich hier een huis veroorloven. De wijk ligt er rustig en schoon bij en vrijwel elke Tielenaar die er woont zegt dat het ‘best wel goed gaat’.

Toch is dit een van de Tielse wijken waar de afgelopen jaren bij verschillende verkiezingen een proteststem is uitgebracht. Tegen het Oekraïne-verdrag of voor eurosceptische partijen als de PVV.

Martijn van Rossum is een van de tien buurtbewoners die gewapend met prikkers en vuilniszakken de buurt door gaat. Al een tijd ergerde hij zich aan het vele zwerfvuil in de wijk en besloot daar zelf iets aan te doen.

Door met elkaar de wijk schoon te houden is het verantwoordelijkheidsgevoel voor elkaar versterkt. "Ik denk dat een hele hoop mensen juist lokaal dingen willen doen, omdat ze daar grip op hebben".

Onzekerheden

Cobie Bijleveld is als vrijwilliger betrokken bij het bouwen van een wagen voor het komende fruitcorso van Tiel. "Dit is een heel saamhorige groep. Mensen zeggen van: ooh? Zit je alleen thuis? Kom bij ons gezellig schoonmaken. Of iets plakken". En juist die saamhorigheid missen mensen in de samenleving.

"Men is onzeker op het gebied van werk, huisvesting, zorg en - een heel belangrijke - veiligheid. Misschien wel de belangrijkste thema’s in een mensenleven. Dus het is niet zo verwonderlijk dat men zich onzeker voelt en dat er onbehagen is", zegt Frans van Oostveen. Jarenlang was hij PvdA-wethouder in Tiel.

Volgens hem zijn de gevoelens van wantrouwen niet alleen gebaseerd op wat er lokaal niveau speelt. "Ik denk dat mensen een soort fundamentele onvrede voelen en gevoelsmatig ook minder grip op hun leven en toekomst hebben dan in het verleden was. De belangrijkste oorzaak hiervoor is de globalisering, want de wereld is wel groter geworden, maar de grip op de wereld kleiner. Dat voedt een gevoel van onrust en vervreemding."

Ongelijkheid

Door zijn uitgebreide onderzoek naar ongelijkheid in Nederland, concludeert Josse de Voogd dat zowel op sociaal-economisch als op sociaal-cultureel gebied er een toename is van die ongelijkheid. "Dan hebben we het niet alleen over toenemende inkomens- en vermogensverschillen, maar er is ook sprake van scherpe tegenstellingen rondom thema’s als globalisering, multiculturalisme en migratie."

Uit zijn onderzoek komt naar voren dat er veel politiek en maatschappelijk onbehagen bestaat in gebieden waar de overheid in het verleden bewust ontwikkeling op gang probeerde te brengen, maar waar nu stagnatie en krimp optreedt zoals in Tiel.

"Juist de hoge verwachtingen van groei en spreiding lijken te hebben geleid tot wrok waarop nu de protestpartijen gedijen. Het verplaatsen van bedrijven en rijksdiensten heeft het tij in de krimpregio’s niet kunnen keren."

Stemgedrag

Volgens De Voogd zijn politieke, maatschappelijke en ruimtelijke ontwikkelingen sterk met elkaar verweven en is dit goed terug te zien in de geografie van het stemgedrag. Hij geeft de sentimenten en wensen die in een gebied leven weer in verkiezingskaarten.

"Zichtbaar is hoe politieke voorkeuren opnieuw ruimtelijk worden uitgesorteerd. In de randstad verschuift de voorkeur van de gevestigde partijen naar bijvoorbeeld D66. Buiten de randstad en in groeikernen, zoals Almere, zien we dat er steeds meer op protestpartijen als de PVV, SP en 50PLUS wordt gestemd. En dit hangt ook weer samen met de politieke cultuur en de sociale cohesie in een regio. Daar is de opkomst meestal laag, de kiezers zijn erg beweeglijk en er is minder sociaal vertrouwen."

Boosheid

"Er wordt vaak iets gezegd en beloofd waar niets van terecht komt. Er wordt dan zelfs vaak het tegenovergestelde gedaan. Daarmee zagen ze de poten onder je stoel vandaan in feiten", zegt Cobie Bijleveld. Martijn valt haar bij. Hij begrijpt wel dat de mensen boos zijn.

"Ik denk dat het te maken heeft met de invloed die de beslissingen hebben op je eigen veilige persoonlijke zone. De boosheid die er was in Geldermalsen over de komst van het AZC daar, dan denk ik: ik zou zelf ook zo boos kunnen worden, want ik word niet gehoord. En als ze ons als stad iets gaan opgedragen, dan wil ik mijn mening kunnen geven. Ik zou geen dingen gaan vernielen, maar ik zou wel hard gaan lopen schreeuwen om aan te geven: dit is iets wat ik niet wil! Want het komt wel bijna naast je voordeur te zitten, een voordeur waar je heel lang voor gespaard hebt. En ja, dat wordt door één beslissing van de politiek gewoon volledig weggevaagd."

In 2014 maakte Saskia Dekkers de serie De Europese Worsteling.