Turkije en de EU hebben een akkoord gesloten over hoe ze de vluchtelingencrisis gaan aanpakken. Turkije neemt illegale vluchtelingen die na zondag in Griekenland aankomen, weer terug. De EU stemt in met de eisen die Turkije daar tegenover stelt. Dit akkoord moet de vluchtroute afsluiten waarlangs grote aantallen vluchtelingen Europa binnenkomen.
Eerder vanmiddag sloot een EU-delegatie een principeakkoord met de Turkse premier Ahmet Davutoglu. Dat moest worden goedgekeurd door alle 28 regeringsleiders van de EU-lidstaten. EU-voorzitter Donald Tusk adviseerde hen zonder wijzigingen met het ontwerp-akkoord in te stemmen.
Vanavond zijn Mathieu Segers, universitair hoofddocent Europese integratie, en Kutsal Yesilkagit, hoogleraar bestuurskunde, te gast.
De deal
De EU en Turkije hebben het volgende afgesproken: alle vluchtelingen die vanaf komende maandag illegaal van Turkije naar Griekenland reizen, worden bij aankomst in Griekenland geregistreerd en teruggestuurd naar Turkije. Voor elke vluchteling die Turkije langs deze weg opneemt, zal de EU een Syrische vluchteling opnemen. De Syrische asielzoekers worden verdeeld over een aantal EU-landen
Turkije krijgt in ruil drie miljard euro extra voor de opvang van vluchtelingen, boven op de drie miljard die eerder al was toegezegd. Dat bedrag zal versneld worden uitbetaald. Verder is afgesproken dat Turkse burgers geen visa meer hoeven aan te vragen als zij naar een EU-land willen reizen. Ook worden de onderhandelingen over de Turkse toetreding tot de EU hervat.
'Botst met Europese waarden'
De EU en Turkije mogen er dan uit zijn, dat betekent niet dat het akkoord overal positief ontvangen zal worden. Mensenrechtenorganisaties sloegen al meerdere malen alarm en ook sommige EU-lidstaten lieten eerder weten zo hun bedenkingen te hebben.
Eind februari kwam er van de EU zelf nog een ongekend kritisch rapport over Turkije naar buiten. Volgens het rapport is er op belangrijke punten als persvrijheid, onafhankelijke rechtspraak en vrijheid van meningsuiting, achteruitgang.
Zo nam de Turkse overheid onlangs de kritische Turkse krant Zaman over. Gisteren nog zette Turkije een Duitse journalist van Der Spiegel het land uit. De Belgische premier Charles Michel liet weten dat onacceptabel te vinden. "Dat botst zo met onze Europese waarden, dat we liever geen deal dan een slechte deal hebben."
Visumplicht
Verdere pijnpunten zijn een mogelijk Turks EU-lidmaatschap en het afschaffen van de visumplicht voor Turken voor reizen binnen de EU. "Een akkoord met Turkije is op allerlei punten een troebele deal", zei Mathieu Segers, hoofddocent Europese integratie, gisteren in Nieuwsuur.
Maar de EU heeft Turkije nodig om het vluchtelingenprobleem op te lossen. Een gezamenlijke aanpak wordt als noodzakelijk gezien. "De vraag is hoe ver Europa gaat in het onder druk zetten van de eigen normen en waarden in deals met landen die het daarmee wat minder nauw nemen", aldus Segers.
Juridische haken en ogen
Daarnaast blijven er vragen over de praktische en juridische haalbaarheid van het akkoord. Volgens asieladvocaat Flip Schüller is de constructie die wordt gebruikt in het akkoord juridisch zeer omstreden. Het Europees Hof van Justitie zal volgens Schüller de deal tussen de EU en Turkije afwijzen.
De advocaat noemt een aantal punten waarom de deal volgens hem niet kan en mag. Zo is het recht op asiel vastgelegd in het Europese Vluchtelingenverdrag. Het terugsturen van mensen is daarom in strijd met de wetten van het Europees Hof, stelt Schüller.
Volgens Jean-Claude Juncker, voorzitter van de Europese Commissie, laat de Europese regelgeving ruimte voor het terugsturen van migranten naar "een veilig derde land", in dit geval Turkije. Volgens Schüller is het nog maar de vraag of Turkije onder die noemer kan vallen.
Ook vraagt Schüller zich af of Turkije bereid is zich te houden aan de Europese normen ten aanzien van vluchtelingen. Volgens hem voldoet Turkije daar op dit moment niet aan.
Daarnaast zet de advocaat vraagtekens bij het onderscheid dat wordt gemaakt tussen Syriërs en andere vluchtelingen. De EU haalt nu alleen Syrische vluchtelingen uit Turkije naar Europa. Dat onderscheid puur op basis van nationaliteit deugt volgens Schüller niet, dat is discriminatie.
Nieuwe routes
In het akkoord staat dat Turkije alle nodige maatregelen zal nemen om te voorkomen dat zich nieuwe routes zullen openen, bijvoorbeeld via Bulgarije. Maar volgens critici zijn smokkelaars al nieuwe manieren aan het bedenken om de EU binnen te komen. Zo zou de route van Libië naar het Italiaanse eilandje Lampedusa weer populair worden.
Staatssecretaris Klaas Dijkhoff zei vorige week in Brussel dat er preventief moet worden opgetreden en Europa niet moet afwachten tot er nieuwe routes worden ontdekt. "We weten allemaal dat smokkelaars geld verdienen door routes te gebruiken die niet open moeten zijn. Dus we moeten alle mogelijke alternatieve routes goed in de gaten houden."