De gemeente Amsterdam heeft tijdens de bezetting financieel flink geprofiteerd van de huisvesting van Joden. In de wijk Asterdorp werd een Joods getto gevestigd. Aan Joden die gedwongen werden er te wonen, werd een huur opgelegd die een kwart hoger lag dan die van andere gemeentewoningen. Het blijkt uit het boek 'Asterdorp, een Amsterdamse geschiedenis van verheffing en vernedering' van Stephan Steinmetz, die vandaag op het onderwerp promoveert.
Vanavond in Nieuwsuur een gesprek met Stephan Steinmetz en met documentairemaakster Saskia van den Heuvel, wier film over het Joodse getto op 4/5 mei in première gaat in Amsterdam-Noord. Zij vond de laatste overlevenden en sprak met sommigen van hen.
Verplicht
Tijdens de oorlog viel het oog van de Duitsers op Asterdorp in Amsterdam-Noord: een ommuurde wijk met 130 lege woningen. Vóór de oorlog had de gemeente de ‘asocialen’ van de stad er gehuisvest.
Steven Steinmetz: "Het bleek een ideale wijk voor Joden te zijn, waar ze verplicht moesten gaan wonen voordat ze werden gedeporteerd. Omdat het om sociale huurwoningen ging, waarvoor de gemeente subsidie van het Rijk kreeg, bestond de kans dat er ‘scheefwoners’ in kwamen. Dan zou de gemeente de rijkssubsidie mislopen." Daarom declareerde de gemeente forse bedragen aan onkosten bij zowel het Rijk als bij de roofbank Lippmann, Rosenthal en Co, die gevorderde Joodse tegoeden beheerde.
Kille bureaucratie
In het najaar van 1942 gebeurde hetzelfde ook in de Transvaalbuurt, waar leegstaande gemeentewoningen door de Duitsers werden gevorderd om Joodse gezinnen te huisvesten in afwachting van deportatie. Ook hier heeft de Gemeentelijke Woningdienst voor een groot aantal woningen op eigen initiatief de huren met 25 tot 30 procent verhoogd.
"Tijdens mijn archiefonderzoek kwam ik kille bureaucratische documenten tegen. Het ging puur om technische regelingen die gericht waren op het sluitend krijgen van de begroting. Tijdens de oorlog bleef men die gewoon toepassen. Men was gezagsgetrouw in die tijd", aldus Steinmetz.
Sommige Joden die in een van de getto's woonden en hun nabestaanden noemen de huurverhoging in Het Parool "schandalig" en "ambtenarij ten top". Sommigen zeggen de onterecht betaalde huurverhoging plus borg terug te vragen, anderen zien daarvan af.
- Stadsarchief Amsterdam
- Stadsarchief Amsterdam
- Stadsarchief Amsterdam
Verbazing
Saskia van den Heuvel, die een documentaire over het getto heeft gemaakt, vond nog enkele overlevenden terug. Eén van hen is Loes Fransman. Zij vertelt over haar komst in Asterdorp als 6-jarige. "We mochten meteen op straat spelen want ja, verdwalen kon je niet, er stond immers een muur omheen. Het waren heel kleine huisjes, ik vond het als kind zelfs een heel klein huisje."
Fransman wordt nog steeds boos als niemand begrijpt wat Asterdorp betekende, dat de geschiedenis ervan wordt weggewoven. "Nu er steeds meer over Asterdorp bekend wordt en duidelijk is hoeveel mensen er hebben gewoond, dan krijg ik ook een gevoel van verbazing dat ik er nog ben."