Het onderzoek naar de daders van de aanslag op vlucht MH17 is nog lang niet afgerond. "We zullen nog wel een tijd bezig zijn om het verhaal echt op tafel te krijgen", zegt hoofdofficier Fred Westerbeke in Nieuwsuur. Volgens de coördinator van het onderzoek naar de ramp is het internationaal onderzoeksteam (JIT) nog steeds op zoek naar getuigen.
Het team kan niet werken in het oosten van Oekraïne en is dus ook niet in staat om in die regio getuigen te horen. "Separatisten hebben de regio in handen. Dat is een van de redenen waarom we echt nog veel moeten doen." Westerbeke en zijn Australische collega Stephen Dametto roepen getuigen op zich alsnog te melden. Ze moeten daarvoor wel de regio verlaten.
Verkennend gesprek
Uit onderzoek van Nieuwsuur blijkt dat Australië en Nederland getuigen horen in Oekraïne en in Nederland, zonder dat de Oekraïense justitie daarbij aanwezig is. Australiër Dametto bevestigt dat getuigen die niet willen praten met Oekraïense agenten, de mogelijkheid hebben om alleen met Nederlandse en Australische agenten te spreken.
"Wij kunnen een, wat wij noemen, verkennend gesprek voeren met de getuigen en we kunnen met ze spreken zonder dat de Oekraïense onderzoeker daarbij aanwezig is." De verklaring kan dan niet worden gebruikt in een Oekraïense rechtbank, “maar wel in Nederland of Australië of een ander tribunaal".
In strijd met de wet
Sommige mogelijke getuigen uit het oosten zien Oekraïne en het Oekraïense leger als de vijand. Bovendien zijn ze bang dat bekend wordt dat ze praten met het onderzoeksteam. Nederland en Australië kunnen in die gevallen de getuigen horen zonder dat de Oekraïense justitie daarvan op de hoogte is.
Volgens de Oekraïense openbaar aanklager is dit in strijd met de Oekraïense wet. In een mail aan de NOS schrijft een woordvoerder dat "deze acties alleen door Oekraïense agenten mogen worden uitgevoerd". Buitenlandse agenten mogen daar wel bij aanwezig zijn.
We hebben echt nog veel getuigen nodig voor het onderzoek. We zijn volop op zoek naar mensen die ons meer kunnen vertellen.
Speciale afspraken
Vasyl Vovk was tot midden juni de leider van het Oekraïense onderzoeksteam en lid van het internationaal onderzoeksteam, het JIT. Hij erkent dat getuigen wel degelijk gehoord worden zonder dat een Oekraïense agent daarbij aanwezig is. "Er zijn getuigen die helaas de Oekraïense kant niet vertrouwen, of bang zijn voor de gevolgen. Zij zijn bereid om onder een andere naam te getuigen voor onze collega's uit Nederland of Australië."
Het wordt een verkennend gesprek genoemd, maar volgens hoofdofficier Fred Westerbeke gaat het wel degelijk om verhoren. "Daarvoor hebben we een regeling getroffen zodat er een mogelijkheid is om te spreken met een Nederlandse of een Australische collega om met betrokken getuige een verklaring opneemt." Maar ook hij wijst erop dat deze verklaring dan niet gebruikt kan worden in een Oekraïense rechtbank.
Nog veel getuigen nodig
De internationale onderzoekers kunnen de getuigen alleen horen buiten het oosten van Oekraïne, maar veel getuigen wonen in de oorlogszone en reizen nauwelijks daarbuiten. Bovendien zijn getuigen bang voor hun eigen veiligheid of die van de familie. Westerbeke: "Vandaar ook dat we nog wel een tijd bezig zullen zijn om de mensen los te krijgen en het verhaal op tafel te krijgen. We hebben echt nog veel getuigen nodig. We zijn volop op zoek naar mensen die ons meer kunnen vertellen."
Volgens Australiër Stephen Dametto kunnen getuigen die bang zijn voor de gevolgen van hun verklaring beschermd worden door een getuigenbeschermingsprogramma van een van de vijf landen uit het onderzoek. "En we hebben internationale partners met dergelijke programma’s en wij kunnen ze doorsturen naar die internationale partners."Dus getuigen kunnen ook hun toevlucht krijgen in andere Europese landen of Amerika.