Deel 2 Energie-unie: Polen rust op kolen

• Dieuwke van Ooij

  verslaggever en coördinator buitenland

Ruim tachtig procent van de energie in Polen komt uit bruin- en steenkool. En als het aan de regering en industrie ligt, blijft dat zo. Polen rust op kolen, zo luidt het veel gehoorde gezegde. Maar sinds kort laat de milieubeweging een tegengeluid horen, want jaarlijks sterven 45.000 Polen voortijdig als gevolg van de luchtvervuiling veroorzaakt door kolen.

De kolenstook is een erfenis uit de tijd toen het land nog onderdeel was van het Oostblok. Maar sinds Polen lid is van de Europese Unie, staat Warschau onder grote druk om de vervuilende kolenindustrie in te perken. De Europese Unie wil dat in 2020 twintig procent van alle energie uit hernieuwbare bronnen komt: wind, zon, water en biomassa. Om opwarming van de aarde tegen te gaan.

In een driedelige serie onderzoekt Nieuwsuur de verschillen in energiebeleid tussen de lidstaten Frankrijk, Duitsland en Polen. Vandaag deel twee over Polen.

Warschau heeft er de afgelopen jaren alles aan gedaan om het Europese klimaatpakket te dwarsbomen. Zo wijst Polen de EU erop dat hun CO2-uitstoot in vergelijking met 1990, het jaar waarin het land overschakelde op een markteconomie, al met vijftien procent is gedaald. Dat ging grotendeels vanzelf, want veel oude, vervuilende industrie ging failliet. Dure milieumaatregelen worden gezien als een rem op de economische groei, die Polen dezelfde welvaart moet brengen als West-Europa.

Voor een groot deel van de Polen is deze klimaatdiscussie een ver-van-mijn-bed-verhaal. Vooral in het zuiden, waar zo'n honderdduizend mensen in de mijnen werken. Veel mijnwerkers maken zich amper druk om de giftige luchten die ze dagelijks inademen, laat staan over een omstreden klimaatdiscussie.

Maar in de stad Rybnik wijst milieu-activist Zdzisław Kuczma zijn stadsgenoten op de gevaren. "Dit is wat de inwoners van Rybnik inademen tijdens het stookseizoen, van september tot april", zegt hij. De gepensioneerde politieagent laat een filmpje zien waarop hij een luchtfilter uitspoelt in een badkuip dat enkele maanden in zijn slaapkamer stond. Het bad vult zich met een gitzwart mengsel van roet, zware metalen en andere schadelijke stoffen die de schoorstenen van de stad uitbraken.

Goekoop

Het is deze zogeheten 'lage emissie', die de grootste rechtstreekse bedreiging van de gezondheid vormt. Toch stoken veel Polen door, omdat het goedkoop is. "Met kolen kan ik mijn huis voor vijftig euro per maand warm stoken", legt de kunstenaar Wojciech uit. "Voor gas moet ik zeker twee keer zoveel betalen." En dus gooit hij nog een schep kolengruis op het vuur.

Protest van mijnwerkers

In de nabijgelegen stad Jastrzębie Zdrój zijn kolen helemaal niet weg te denken. Een derde van de ongeveer negentigduizend inwoners werkt in de mijnen. Toen eerder dit jaar de regering in Warschau een voorzichtige poging deed om enkele onrendabele mijnen te sluiten, kwamen de mijnwerkers van Jastrzębie in opstand. Het argument dat Poolse kolen te duur zijn, omdat ze zo diep onder de grond zitten, gaat er bij de kompels niet in.

"Ik moet nog maar zien dat die kolen uit het buitenland goedkoper zijn, als ze onze mijnen sluiten", zegt een van hen. Hij raakt een gevoelige snaar. De angst om afhankelijk te zijn van gas en olie uit Rusland zit er diep in. Polen moet zijn eigen kolen hebben.

Toekomst

Maar het belangrijkste wapen van de mijnwerkers is hun macht. Alleen al in JSW, het mijnconcern uit Jastrzębie, zijn ruim vijftig vakbonden actief. Na de plannen van de regering vormden ze samen een vuist en voerden harde actie, De regering krabbelde terug, de mijnen bleven open en als offer rolde het hoofd van JSW-directeur, Jarosław Zagórewski.

De ex-directeur accepteerde het politieke getouwtrek rondom de mijnbouw in dit verkiezingsjaar. De regering heeft geen alternatief voor de honderdduizenden banen die direct of indirect afhangen van de kolenindustrie, legt hij uit. Het belangrijkste is volgens hem dat de efficiëntie van het delven wordt vergroot. In dat geval kunnen de mijnen de toekomst met vertrouwen tegemoet zien. "Kolen zullen nog heel lang een belangrijk onderdeel uitmaken van de Poolse energiemix."