Karel Ornstein
Verslaggever
Zeventig jaar na de bevrijding zijn er nog weinig ooggetuigen van de Tweede Wereldoorlog in leven. Hoe houden we de herinnering aan de oorlog levend, als er geen ooggetuigen meer zijn? De Nederlandse wetenschapper Paul Verschure maakte een virtuele reconstructie van Bergen-Belsen. Met een tablet in de hand stappen bezoekers van het voormalige concentratiekamp zeventig jaar terug in de tijd. De directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork is kritisch: “Ik vind dat dat te ver gaat.”
Weinig herinnert aan concentratiekamp
Paul Verschure (52) is psycholoog en hoogleraar cognitieve wetenschappen in Barcelona. In zijn werk houdt hij zich onder meer bezig met robots en virtual reality. Zijn grootvader Jan Verschure was een verzetsman die op 29 april 1945, twee weken na de bevrijding van het kamp, overleed in Bergen-Belsen (Duitsland) aan de gevolgen van tyfus.
Toen Paul Verschure een jaar of tien geleden voor het eerst Bergen-Belsen bezocht, viel hem op dat er van het voormalige concentratiekamp weinig over was. Het kampterrein heeft meer weg van een natuurgebied. Anders dan in bijvoorbeeld Auschwitz of Dachau is er geen barak, wachttoren of spoorlijn meer te vinden. De leegte inspireerde Verschure tot het maken van een 3D-reconstructie. “Wat vertelt die leegte over onze toekomst? Helemaal niks. Vandaar dat de reconstructie die we hebben gebouwd, een deel van het verleden toegankelijk maakt.”
Interessanter dan een boek
Bezoekers van Bergen-Belsen verkennen nu met een iPad het kampterrein. Op hun scherm krijgen ze een 3D-weergave te zien van de gebouwen die er vroeger stonden. De app bevat verder foto’s, plattegronden, historische teksten en dagboekfragmenten. Verschure: “Ik zie dit echt als een telescoop die ons toestaat om op een nieuwe manier naar ons verleden te kijken.”
“Ik vind het interessanter dan een boek,” zegt een scholier uit Hannover die met een tablet over het kampterrein loopt. Zijn klasgenoot vult aan: “Je kunt zelf bepalen wat de app je laat zien en welke informatie je krijgt.”
Directeur Jens-Christian van Gedenkstätte Bergen-Belsen is enthousiast: “We hebben gezien dat deze technieken echt werken. De app geeft bezoekers de mogelijkheid zich in te leven en de geschiedenis in hun gedachten te reconstrueren.” Wagner wil de nieuwe technieken ook toepassen in andere voormalige concentratiekampen in de deelstaat Nedersaksen.
Westerbork
Het terrein van Kamp Westerbork lijkt in veel opzichten op dat van Bergen-Belsen. In de Drentse bossen herinneren weinig gebouwen en objecten aan het doorgangskamp uit de Tweede Wereldoorlog. Daar komt nu verandering in. Onlangs kreeg de vervallen houten villa van de kampcommandant een glazen overkapping. Vorige week plaatste Westerbork twee historische goederenwagons op de ‘Rampe’, het oude perron van het kamp. En op dit moment wordt gewerkt aan de reconstructie van een originele barak. Directeur Dirk Mulder: “Alle barakken waren afgebroken. Wat we hier doen is zo mogelijk met origineel hout het idee te geven van barak 56 die hier stond. Als het origineel is, geeft het iets van betekenis. Dan heeft het een zeggingskracht die je niet kunt namaken.”
De directeur van Westerbork ziet weinig in de aanpak van Bergen-Belsen: “Ik vind dat dat te ver gaat.” Een tablet kan wel een hulpmiddel zijn, vindt Mulder, maar moet niet het doel worden. “Dat leidt ertoe dat mensen alleen gericht zijn op beeldscherm. Dat is dan het enige dat hen in aanraking brengt met het verleden, terwijl ze eigenlijk op zo’n historische plek staan. En dat moet je ervaren.”
Sinds de Tweede Wereldoorlog was de herdenkingscultuur gebaseerd op getuigen die vertelden wat ze hadden meegemaakt. Over een jaar of tien zijn die er niet meer. Wat dan? Als wij vinden dat we moeten leren van het verleden, dan moeten we de juiste technologie aanwenden om dat leren ook toe te staan in de toekomst.
Nieuwe herdenkingscultuur
Paul Verschure vindt de herdenkingscultuur in Nederland te conservatief: “Sinds de Tweede Wereldoorlog was de herdenkingscultuur gebaseerd op getuigen die vertelden wat ze hadden meegemaakt. Over een jaar of tien zijn die er niet meer. Wat dan? Als wij vinden dat we moeten leren van het verleden, dan moeten we de juiste technologie aanwenden om dat leren ook toe te staan in de toekomst.”
Wiener Library
Paul Verschure wil zijn project ook op andere locaties toepassen. Na Bergen-Belsen is dit voorjaar de Wiener Library in Londen aan de beurt. De Wiener Library is het oudste holocaustarchief ter wereld.