Landelijk onderzoek naar dodelijke schimmel

• Jane van Laar

  verslaggever zorg

Het RIVM gaat van start met een landelijk onderzoek naar een resistente schimmel waar jaarlijks zo’n vijftig patiënten aan overlijden. De schimmel is waarschijnlijk resistent door de toepassing van anti-schimmelmiddelen in de industrie en de landbouw.

"Het is ernstig genoeg om een groot landelijk onderzoek te gaan opzetten, dat er op gericht is om maatregelen te kunnen gaan treffen. Om de verspreiding van die schimmel te minimaliseren,” aldus Anton Rietveld van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM).

Risicogroepen

In wezen is de schimmel, de aspergillus fumigates, een onschuldige. Elke dag ademt de mens overal sporen van de schimmel in. Die sporen komen terecht in de longen. Voor gezonde mensen is dat geen probleem, het afweersysteem ruimt alles direct op. Maar voor mensen met immuunproblemen - zoals leukemiepatiënten - kan de schimmel een infectie veroorzaken.

"De schimmel groeit in de organen en beschadigt die. Dat begint in de longen en dat zaait uit naar de rest van het lichaam. Na weken of maanden, is dat fataal", vertelt Bart Rijnders, infectioloog bij het Erasmus MC. Daarom moet de schimmel worden behandeld. En datis nou net wat er bij de resistente vorm van de schimmel niet goed lukt: de schimmel is ook resistent tegen het best werkende medicijn.

Paul Verwey, de arts die de resistente vorm van de schimmel tien jaar geleden ontdekte in het Radboud MC, bevestigt dat beeld. "Als je dus een ernstige infectie hebt met een schimmel die resistent is, dan heb je een hele hoge kans dat je daaraan zult overlijden. We schatten dat ongeveer 500 tot 600 patiënten per jaar zo’n ernstige infectie krijgen, waarvan ongeveer 10 procent een resistente vorm. We weten dat daarvan zo’n 90 procent overlijdt, dat is dus 1 patiënt per week."

Perspectief

Roel van Rossum heeft leukemie, in augustus vorig jaar geconstateerd en met goede vooruitzichten. Een infectie met de resistente schimmel veranderde dat echter drastisch. "De schimmel heeft er voor gezorgd dat het toewerken naar een stamceltransplantatie onmogelijk is geworden. Dat betekent dat mijn perspectief nu nog een maand of negen is, denk ik."

Van Rossum leeft met de dag. "Ik ga niet naar die negen maanden leven, dat zou wel droevig zijn."

De schimmel is alleen gevaarlijk voor specifieke groepen mensen die al ziek zijn. Volgens Verwey hebben deze mensen meestal goede behandelmogelijkheden en zouden ze hun ziekte kunnen overleven als de schimmel geen roet in het eten zou gooien. “Dan overlijden ze toch aan die schimmel.”

Hotspots

De resistentie wordt waarschijnlijk veroorzaakt door het gebruik van anti-schimmelmiddelen in de industrie en de landbouw, de zogenoemde azolen. Maar hoe dat precies zit is nog niet duidelijk, zegt Anton Rietveld namens het RIVM.

"Het gaat om een groep middelen die heel erg breed gebruikt wordt, dus niet alleen in de landbouw, maar ook in bijvoorbeeld de verduurzaming van hout, in cosmetica, in (dier)geneesmiddelen, verf en kit. Daarom is het ook zo lastig om nu al te zeggen waar het vandaan komt. We weten het eigenlijk niet.”

Arts Verwey is blij met het onderzoek. "Ik ben heel blij dat ze aan de bron, aan de kant van de oorzaak kant, nu onderzoek gaan doen.”

Eén van de onderzoekers is Peter Leendertse van het Centrum van Landbouw en Milieu. Hij is expert in het gebruik van bestrijdingsmiddelen, waaronder anti-schimmelmiddelen. "We gaan kijken waar de hotspots zijn, en gaan daar onderzoeken: komt de schimmel voor, komen die middelen daar voor en komt de resistentie voor."

Onverwachte effecten

Het is inmiddels een internationaal probleem, door heel Europa en zelfs in India zijn resistente stammen van de schimmel gevonden. "De sporen van deze schimmel kunnen zich heel makkelijk verspreiden, in de regio maar ook in hogere luchtlagen, over grote afstanden. Dat is een complicerende factor, het is een internationaal vraagstuk."

Er is een parallel te trekken met de antibiotica die door veelvuldig gebruik in de veehouderij resistentie bij mensen veroorzaakt. Leendertse: “Eigenlijk betekent het dat je dus heel voorzichtig moet zijn met het toepassen van antibiotica of anti-schimmelmiddelen, omdat je daarmee onverwachte effecten kunt veroorzaken die ook voor de mens een probleem zijn."

De uitkomsten van het onderzoek moeten leiden tot maatregelen die verspreiding van de schimmel en daarmee de blootstelling van mensen verminderen. Dat moeten wel maatregelen zijn die snel toepasbaar zijn. Minder anti-schimmelmiddelen inzetten, ligt dan niet voor de hand, zegt het RIVM.

"Dat past niet in het tijdsbestek van dit onderzoek. Het is veel ingewikkelder, dan moet je hele sectoren vragen die middelen minder te gaan gebruiken. Daarnaast is dit geen Nederlands probleem. De middelen worden ook buiten Nederland gebruikt en het is dus de vraag of je dat kunt bereiken."

Welke maatregelen er voortkomen uit het onderzoek is nog onbekend.