De dreiging van vulkaan Bárðarbunga

Het is een tikkende tijdbom, een natuurverschijnsel dat een gifwolk over een groot deel van Europa kan verspreiden. De IJslandse vulkaan Bárðarbunga
is al actief, maar als hij echt explodeert kan hij een groot gevaar vormen voor de volksgezondheid.

Wetenschappers van overal ter wereld bestuderen de borrelende vulkaan op afstand, maar een team van het NTR-wetenschapsprogramma 'De Kennis van Nu' (morgen te zien om 19:20 op NPO2) reisde naar het hermetisch afgesloten vulkaangebied af om hem van dichtbij te bekijken.

Ongekend

Halverwege augustus begon op IJsland het gerommel van vulkaan de Bárðarbunga. En nog steeds kolken er dagelijks enorme hoeveelheden snelstromend lava uit de krater. De omvang van de eruptie is ongekend: sinds 1783 is er niet meer zo’n grote uitbarsting geweest.

De Bárðarbunga ligt in een moeilijk begaanbaar gebied in het hart van IJsland. De omgeving is bedekt met een eeuwige sneeuw, en de krater van de vulkaan is gevuld met een pak ijs van minimaal 800 meter. De volledige omvang van de eruptie werd daardoor pas laat in kaart gebracht.

De lava die uit de krater stroomt heeft zich verzameld in een enorme zee, die inmiddels ruim negentig vierkante kilometer telt, groter dan de regio Rijnmond. Het volume van die lavazee wordt geschat op 1.1 km3. Het is levensgevaarlijk om dichtbij de vulkaan te komen, maar de giftige gassen die vrijkomen vormen een groter gevaar, niet alleen voor de IJslandse bevolking ook voor Europa.

Dagelijks stoot de vulkaan 35.000 metrische ton giftig zwavelgas (SO2) uit. In de wijde omtrek rondom de Bárðarbunga zijn al concentraties gemeten van 21000 microgram SO2 per kubieke meter.

De World Health Organization waarschuwt voor de gezondheid als de concentratie meer dan 500 microram/m3 bedraagt. Het gevaar bestaat dat het gas in hogere luchtlagen terechtkomt en richting het vasteland van Europa wordt geblazen. Het KNMI heeft inmiddels concentraties Bárðarbunga-SO2 in Nederland gemeten.

Toekomstscenario’s

Hoe zal de uitbarsting verder verlopen? Dat is nog erg onzeker. De vulkaan zou kunnen uitdoven, maar het is net zo waarschijnlijk dat de krater, de caldera instort en de vulkaan explodeert. Om goed voorbereid te zijn op de gevolgen van zo’n collapse, is meer inzicht nodig in de eruptie.

Wetenschappers brengen daarom de beweging van de aarde in kaart met GPS, monitoren nauwgezet de gasuitstoot en houden de seismische activiteit rondom de vulkaan nauwlettend in de gaten.

Maar om in te schatten hoe lang de uitbarsting nog zal aanhouden, is het van belang om de lava zelf onder de loep te nemen. Alleen de lava kan vertellen hoe gevaarlijk de uitbarsting van de Bárdarbunga voor Nederland en de rest van Europa kan zijn.