'Ik hoop dat serie De Toeslagenaffaire laat zien: het kon ook je zus zijn'

• Joey Frankhuisen

  Redacteur online

"Het is een dramaserie, maar reken er maar op dat de ouders alles wat er in de serie gebeurt echt hebben meegemaakt", vertelt gedupeerde Roger Derikx over De Toeslagenaffaire. Vanavond is het eerste deel van de dramaserie van BNNVARA op tv. In drie afleveringen komen de perspectieven van belastingambtenaren, klokkenluiders, onderzoeksjournalisten, maar vooral van de gedupeerden van de toeslagenaffaire voorbij.

De serie beslaat een periode van zeven jaar. In de intro zijn fragmenten uit de Tweede Kamer te zien, waarin politici over elkaar heen buitelen om in de scherpste bewoordingen duidelijk te maken hoe hard de zogenoemde 'Bulgarenfraude' moet worden aangepakt.

Het leidde tot de oprichting van het Combiteam Aanpak Facilitators (CAF) binnen de Belastingdienst, in de serie 'de cowboys' genoemd. Zij kregen de opdracht om miljoenen terug te halen bij de fraudeurs.

Binnen het onderbemande team is weinig ruimte voor de menselijke maat. Meerdere medewerkers uiten hun zorgen, maar daar wordt niets mee gedaan. De gevolgen zijn bekend: duizenden ouders werden onterecht als fraudeurs bestempeld, moesten soms torenhoge boetes betalen en kwamen daardoor diep in de schulden terecht, zo is te zien in de serie.

In werkelijkheid is de toeslagenaffaire ontzettend complex en zijn de stofwolken nog lang niet opgetrokken. In de serie wordt één gezin opgevoerd. Ze krijgen een brief in de bus waarin staat dat ze tienduizenden euro's moeten terugbetalen aan de Belastingdienst. Een ambtenaar - een van die cowboys - komt net bij het gezin in de straat wonen.

Acteurs om tafel met gedupeerden

Om de beleving van de slachtoffers invoelbaar te maken, maakte regisseur Joram Lürsen gebruik van wat hij verhaaltrucjes noemt. "We weten niet of er echt ambtenaren bij gedupeerden in de straat woonden. Om zo'n groot verhaal klein te maken moet je de karakters met elkaar in contact brengen", vertelt Lürsen.

Tijdens het maakproces werd uitvoerig met gedupeerden gesproken, om dicht bij de realiteit te blijven. Ook de acteurs namen deel aan die gesprekken. "Dat was heel indrukwekkend", vindt Lürsen. "Mensen vertelden verhalen over hun kinderen die uit huis waren geplaatst. Er was iemand die heel ziek was geworden van de stress." In de serie gaat het gedupeerde gezin langzaamaan kapot aan de gevolgen.

'Mijn leven is naar de klote'

Dat heeft het gewenste effect, vindt Roger Derikx, die eind 2019 in het nieuws kwam toen hij zich in de Tweede Kamer uitsprak over het onrecht dat hem was aangedaan. "Mijn leven is naar de klote", riep hij vanaf de publieke tribune.

Hij was destijds al veertien jaar lang verwikkeld in een strijd met de Belastingdienst, die 75.000 euro van hem vorderde. Het leidde tot zijn scheiding, hij raakte zijn werk kwijt en zijn auto werd meermaals in beslag genomen.

Na het debat in de Tweede Kamer deed Derikx zijn verhaal:

Derikx schoof zelf niet aan bij die gesprekken met de makers van de serie, maar zijn zaak werd wel gebruikt als bron. In een extra serie die BNNVARA na iedere uitzending op YouTube plaatst, reageert hij - samen met andere gedupeerden - op fragmenten uit de serie.

Wat Derikx aan fragmenten te zien kreeg, omschrijft hij als "heftig". "In de serie krijgt het gezin een brief in de bus waarin staat dat zij tienduizenden euro's moeten terugbetalen. In mijn geval stond er ineens een belastingdeurwaarder voor de deur, die 33.000 euro kwam ophalen. Dan stort je hele wereld in. Die emoties zijn heel goed in beeld gebracht."

Derikx hoopt dan ook vooral dat de serie zal leiden tot begrip voor de gedupeerden. "Veel mensen onderschatten wat de toeslagenaffaire heeft aangericht. Ik hoop dat de serie laat zien dat het ook hun buurman, collega, broer of zus had kunnen zijn."

'Herstelschandaal'

De serie eindigt met beelden van de parlementaire enquête. "Zowel kabinet als het parlement heeft gefaald, uitvoerende diensten hebben onrechtmatig gehandeld en de rechtspraak is tekortgeschoten", klonk het harde oordeel van de enquêtecommissie Fraudebeleid destijds.

In werkelijkheid eindigde het verhaal van de betrokken ouders daar niet. De hersteloperatie sleept nog altijd voort en veel gedupeerden gaan gebukt onder de gevolgen - zo ook Derikx. Sommige slachtoffers spreken inmiddels van een "herstelschandaal".

Naast begrip hoopt Derikx ook op hernieuwde aandacht voor de hersteloperatie. "Als ik mensen vertel hoe het ervoor staat, zeggen ze: 'Goh, ik dacht dat het allemaal al was opgelost'. Dat terwijl wij er nog middenin zitten. Het is belangrijk dat dit continu in het nieuws blijft."