Congres, abortus, cannabis: in VS stond meer op het spel dan presidentschap
Na een historische campagne is het duidelijk: Donald Trump wordt voor de tweede keer president van de Verenigde Staten. Maar er stond bij de verkiezingen meer op het spel dan de sleutel van het Witte Huis.
Zo stemden kiezers ook voor het Congres. De verdeling in het Amerikaanse parlement zal bepalen hoeveel macht de president de komende vier jaar heeft. Daarnaast vonden er verdeeld over de staten in totaal 150 referenda plaats over allerlei beleidskwesties, van het recht op abortus tot legalisatie van cannabis.
Senaatszetels afgesnoept
Een meerderheid in de Senaat is al binnen voor de Republikeinen en ook in het Huis van Afgevaardigden is de kans op een meerderheid reëel. Het Huis en de Senaat, vergelijkbaar met de Nederlandse Tweede en Eerste Kamer, worden samen het Congres genoemd.
Het zijn het Huis en de Senaat die uiteindelijk bepalen of wetsvoorstellen worden aangenomen of niet. Bovendien heeft de Senaat invloed op de samenstelling van de regering, kunnen senatoren rechters benoemen bij het Hooggerechtshof en moeten zij groen licht geven voor internationale verdragen.
De Senaat telt 100 zetels, waarvan er dit keer 34 verkiesbaar waren (elke twee jaar wordt over een derde van de zetels gestemd). De Democraten bekleden nu nog 51 van de 100 zetels in de senaat, maar in zeker drie staten snoepten de Republikeinen een zetel af van de Democraten.
Zoals verwacht ging een zetel in West Virginia naar de Republikeinse partij. Ook in Ohio en Montana kleurde een blauwe zetel rood. Voor zes zetels is de uitslag nog onbekend, maar de kans lijkt groot dat Trumps meerderheid verder uit zal breiden.
Ook op voorsprong in het Huis
De 435 leden van het Huis van Afgevaardigden worden telkens voor een periode van twee jaar verkozen: een zetel per kiesdistrict. Voor alles waar geld mee is gemoeid, heeft de president de instemming nodig van het Huis. De Republikeinen hebben er sinds 2022 een nipte meerderheid.
Volgens de laatste tussenstand hebben de Republikeinen nu 198 zetels op zak en gaan er 180 zetels naar de Democraten. 57 zetels moeten nog worden vergeven. In sommige kiesdistricten zijn de marges klein en wordt nog volop geteld, dus het kan nog even duren voordat de zetelverdeling duidelijk is.
Als de Republikeinse Partij ook een meerderheid in het Huis weet te bemachtigen, betekent dat dus dat de regeringspartij in ieder geval twee jaar lang zonder veel weerstand wetgeving kan doorvoeren. Pas bij de Congresverkiezingen in 2026 kunnen de Democraten daar iets aan veranderen.
Referenda over abortus
In tien staten stonden ook vragen over het recht op abortus op het stembiljet. Het thema speelde een centrale rol in de verkiezingscampagne. Uit peilingen bleek dat Amerikaanse kiezers alleen de democratie en economie belangrijker onderwerpen vonden.
In zeventien Amerikaanse staten is abortus sinds 2022 verboden, of alleen mogelijk in de eerste zes weken van de zwangerschap. Die beperkingen volgden op het besluit van het Amerikaanse Hooggerechtshof om een streep te zetten door de landelijke abortuswet. Trump stelde daar tijdens zijn eerste termijn drie conservatieve rechters aan.
In Arizona, Colorado, New York, Maryland en Nevada stemden voldoende kiezers voor het verankeren van het recht op abortus in de grondwet van de staat. In de staat Missouri stemden kiezers voor het legaliseren van abortus tot 24 weken zwangerschap. Dat komt overeen met de Nederlandse wet.
Dat is een ommekeer in de staat in het Midden-Westen: sinds 2022 mocht een zwangere vrouw er alleen abortus ondergaan als ze risico loopt op ernstige gezondheidscomplicaties.
In Nebraska, South Dakota en Florida bepaalden kiezers dat het recht op abortus niet in de grondwet wordt verankerd. In Florida stemde meer dan 57 procent voor het voorstel, maar in de staat is een meerderheid van 60 procent nodig voor een grondwetswijziging.
Drugsbeleid
In vijf staten werd ook gestemd over drugsbeleid. In Nebraska stemde een meerderheid voor de legalisering van medicinale wiet. In Florida, North Dakota en South Dakota stemden kiezers over de algehele legalisering van wiet, maar in geen geval werd daarmee ingestemd. In Massachusetts was de vraag aan kiezers of de staat psychedelische drugs moet legaliseren, maar ook dat voorstel haalde het niet.
In elf staten stemden inwoners ook voor een nieuwe gouverneur, het hoofd van de uitvoerende macht in een staat. Die keuze staat los van de keuze voor de presidentskandidaat.
Zo werden in de oostelijke staten Vermont en New Hampshire Republikeinse gouverneurs verkozen, terwijl de te verdelen kiesmannen bij de presidentsverkiezingen naar Democraat Harris gingen. In de belangrijke swing state North Carolina gingen de kiesmannen juist naar Trump, terwijl de Democratische Stein tot gouverneur werd verkozen.
