Grote winkelbedrijven werken er praktisch allemaal mee: er zijn naar schatting van de grootste leverancier al twintigduizend zelfscankassa's in Nederland en dat aantal stijgt. Die opmars lijkt wel een prijs te hebben. Voor winkelmedewerkers, die klanten tijdens steekproeven moeten controleren, is het niet altijd veilig. Vakbond FNV pleit voor maatregelen die de werkomstandigheden verbeteren.
FNV-bestuurder Michiel Al wil bijvoorbeeld liever geen jongeren van 16 of 17 jaar oud meer bij de zelfscankassa. "Wij vinden dat onwenselijk. Je bent in die leeftijdsfase niet voldoende opgewassen tegen onveilige situaties."
De vakbond gaat zich de komende maanden ook inzetten om het werk bij zelfscankassa's officieel op papier te krijgen. Functies in de supermarktbranche staan beschreven in het Handboek Functiewaardering voor de sector, maar het werken bij de zelfscankassa is daarin nog steeds niet opgenomen.
Lood in de schoenen
Nieuwsuur voerde gesprekken met verschillende winkelmedewerkers. Zoals student Brian de Graaff, die zijn bijbaan best leuk vond. Hij werkt vanaf zijn 16e bij de Albert Heijn in Amstelveen. Eerst achter de gewone kassa en de servicebalie. Maar vanaf 2022 werd hij ingedeeld bij de zelfscankassa. "Het werk veranderde daarmee totaal. Ik kreeg veel vaker met intimidatie en winkeldiefstal te maken."
Het filiaal in Amstelveen is één van de honderden supermarkten waar de zelfscankassa is verschenen. De grootste ketens - Albert Heijn, Jumbo en Dirk - gebruiken de technologie al sinds 2006.
Een collega van Brian de Graaff, die anoniem wil blijven, vindt het werk ook moeilijk. "Het is lastig om snel een inschatting te moeten maken: gaat het om winkeldiefstal of niet. Ik twijfel soms best wel." Een andere kassière zegt: "Ik doe soms met lood in de schoenen steekproeven bij de zelfscankassa. Het gebeurt regelmatig dat het tot bedreiging of geweld leidt."
Brian de Graaff kreeg vaak te maken met verschillende soorten agressie:
We spreken ook met de 17-jarige Lisa (niet haar echte naam) die een jaar in een Jumbo-supermarkt bij de zelfscankassa's werkte. "Ik werd vijf minuten ingewerkt en toen stond ik er al alleen voor." Ook zij kreeg met onveilige situaties te maken. "Ik had uiteindelijk meer het gevoel dat ik een politieagent was en diefstallen tegen moest houden dan dat ik mensen hielp. Ik kreeg er heel veel stress van."
Jumbo laat weten dat medewerkers wel degelijk een training krijgen. "In al onze winkels en zeer nadrukkelijk ook in winkelgebieden met een hoger of hoog risico, wordt bijvoorbeeld geïnvesteerd in extra beveiliging en geven we extra veiligheidstraining", aldus een Jumbo-woordvoerder.
'Bijna een grap'
De Graaff en de twee medewerkers zeggen bij Albert Heijn geen fysieke training te hebben gekregen voor hun werk aan de zelfscankassa. De AH-medewerkers kregen wel online voorlichting: een digitaal meerkeuzeprogramma met video's. Een medewerker zegt daarover: "Dat was gewoon bijna een grap. Het staat te ver van de praktijk af."
De AH-medewerkers verklaren dat ze ook in de avonduren regelmatig zonder beveiliging in het filiaal moesten werken. AH-directeur Operatie Sonja Boelhouwer zegt dat het bedrijf er alles aan doet om de veiligheid van de collega's te waarborgen. "Uiteraard is ons veiligheidsbeleid vastgelegd. Dat zijn interne documenten die we uit zorgvuldigheid en veiligheidsoverwegingen niet publiekelijk delen."
Leonie van Lent, hoofddocent stafrecht aan de Universiteit van Utrecht, denkt dat over de gehele linie nog niet goed is nagedacht over de problematische kant van het werken met zelfscankassa's. "Kijkend vanuit het strafrecht zie ik dat mensen te maken krijgen met onveilige situaties. En ook zelf moeten handelen binnen het strafrecht. Namelijk bij de vraag: is dit een winkeldiefstal of is dit een klant die iets vergeet te scannen?"
Volgens Albert Heijn is het aantal winkeldiefstallen niet toegenomen. Directeur Boelhouwer herkent de signalen over agressie, overlast en geweld op de winkelvloer wel. "Dit is een zorgwekkende en verdrietige ontwikkeling en kent geen eenvoudige oplossing. Als verantwoordelijk directielid voor onze winkels raakt het mij ook persoonlijk, als moeder van een dochter die in een van die winkels werkt."
Brian de Graaff is inmiddels gestopt bij Albert Heijn. Hij vertelt zijn verhaal omdat hij hoopt dat er bij de zelfscankassa's iets zal veranderen. "Wat ik aan de supermarkten wil meegeven is: neem dit alsjeblieft serieus. Er zijn zoveel medewerkers die hier mee zitten. Die gaan met lood in hun schoenen aan het werk."
