Nobelprijs voor Scheikunde toegekend voor twee baanbrekende eiwitonderzoeken
De Nobelprijs voor Scheikunde is dit jaar toegekend aan twee baanbrekende onderzoeken naar eiwitten. De Amerikaanse biochemicus David Baker, verbonden aan de universiteit van Washington, krijgt de prijs voor zijn studie waarmee hij volgens de jury een "bijna onmogelijke prestatie" heeft geleverd door geheel nieuwe soorten eiwitten te bouwen.
Baker deelt de Nobelprijs met twee andere wetenschappers: de Brit Demis Hassabis en de Amerikaan John Jumper van het Britse bedrijf Google DeepMind. Zij zijn onderscheiden voor hun AI-model waarmee ze een "vijftig jaar oud probleem" hebben opgelost, aldus de jury: het voorspellen van de complexe structuren van eiwitten.
Doorbraak met AI
De structuur van eiwitten was decennialang een notoir lastig probleem. Wetenschappers bleven er hun tanden op stukbijten, zonder veel vooruitgang te boeken. Pas met de toepassing van kunstmatige intelligentie (AI) werden er in korte tijd grote stappen gezet.
Eiwitten zijn feitelijk lange strengen van aminozuren. De volgorde van die aminozuren bepaalt hoe die streng zich opvouwt. En die vorm bepaalt weer de functie en de werking van het eiwit. En meer dan dat: als je die structuur kent, kun je op zoek gaan moleculen die op de structuur van het eiwit passen. De moleculen kunnen dan mogelijk als geneesmiddel dienen.
Geen wonder dat wetenschappers enthousiast reageerden toen DeepMind in 2020 bekendmaakte dat hun kunstmatige intelligentie, genaamd AlphaFold, de code van honderdduizenden eiwitstructuren had gekraakt. Inmiddels zijn wetenschappers wereldwijd bezig om verder te bouwen op die kennis.
Nieuwe eiwitten
Een van de toepassingen is om geheel nieuwe eiwitten te ontwerpen voor specifieke problemen in het menselijk lichaam. Het Nederlandse bedrijf Cradle kreeg vorig jaar nog een financiële injectie van 20 miljoen euro om hiermee verder aan de slag te gaan.
Binnen de biotechsector zijn de verwachtingen van deze ontwikkelingen hoog. De voormalige topman van Google, Eric Schmidt, voorziet dat de toepassing van AI op de levenswetenschappen tot grote veranderen zal leiden, zo schreef hij eerder dit jaar in een artikel. Schmidt verwacht dat er een ChatGPT-moment aan zit te komen voor biotech, refererend aan de geavanceerde tekstgenerator die inmiddels voor allerlei zaken gebruikt wordt.
'Vereerd en blij'
Gisteren ging de Nobelprijs voor Natuurkunde naar de grondleggers van de kunstmatige intelligentie (AI), de Amerikaan John Hopfield en de Canadees Geoffrey Hinton. Dat er vandaag weer een duidelijke AI-link met de bekroonde onderzoeken is, was volgens een van de winnaars - David Baker - geen toeval.
Hij zei in een reactie op het winnen van de Nobelprijs dat AI steeds belangrijker wordt in zijn vakgebied en noemde daarbij ook het onderzoek van medewinnaars Hassabis en Jumper. "Dat toonde echt de kracht van AI en heeft de nauwkeurigheid en kracht van ons onderzoek erg vergroot", zei hij over de telefoon na de toekenning van de prijs. Verder was Baker vooral "vereerd en blij" met de prijs, ook al moest hij wakker worden gebeld door de jury om te horen van de toekenning.
Kwantumstippen
Vorig jaar ging de Nobelprijs voor Scheikunde naar twee Amerikanen en een Rus voor hun ontdekking van, en hun onderzoek naar, zogenoemde kwantumstippen. Kwantumstippen worden onder meer gebruikt om heldere kleuren in beeldschermen te krijgen.
Vier keer werd de Nobelprijs voor Scheikunde toegekend aan een Nederlander: Jacobus van 't Hoff (1901), Peter Debije (1936), Paul Crutzen (1995) en Ben Feringa (2016).
Morgen worden de jaarlijkse toekenningen van de Nobelprijzen vervolgd met de Nobelprijs voor Literatuur. Vrijdag volgt dan de aankondiging van de Nobelprijs voor de Vrede. Volgende week wordt de Nobelprijs voor Economie toegekend. De prijzen worden uitgereikt op 10 december, de sterfdag van naamgever Alfred Nobel.
