Russisch staatsbedrijf sluist honderden miljoenen aan uraniumwinst door Nederland

• Gidi Pols

  redacteur Economie

Het Russische nucleaire staatsbedrijf Rosatom gebruikt een Nederlands dochterbedrijf om honderden miljoen aan winsten te verplaatsen, ook tijdens de oorlog met Oekraïne. Dat blijkt uit het onlangs gepubliceerde jaarverslag van het dochterbedrijf uit Amsterdam.

Via het staatsbedrijf komt een deel van die miljoenen in de staatskas van Rusland terecht. Daarmee profiteert Rusland ook tijdens de oorlog met Oekraïne van de Europese afhankelijkheid van de Russische uraniumsector. Vanwege die afhankelijkheid durven westerse overheden vooralsnog geen sancties op te leggen tegen Rosatom.

Rosatom is een belangrijke producent van uranium en kernenergie. Daarnaast speelt het staatsbedrijf een rol in de oorlog door de veroverde kerncentrale in Zaporizja te beheren. Via het Nederlandse dochterbedrijf Uranium One Coöperatief is het Russische staatsbedrijf actief in het winnen van de nucleaire grondstof in Kazachstan en Tanzania.

Russische staatskas

Vanuit die landen vloeien de opbrengsten naar Nederland, voordat ze doorgestuurd worden naar Rusland. In 2022 maakte het Nederlandse bedrijf 240,6 miljoen dollar (222 miljoen euro) winst. Tientallen miljoenen daarvan werden overgemaakt naar het moederbedrijf in Rusland.

De handel in uranium en andere activiteiten leveren ook de Russische staatskas een flinke som geld op elk jaar. Volgens het jaarverslag van het moederbedrijf droeg Rosatom in 2022 ruim 291 miljard roebel (3,1 miljard euro) af aan belastingen.

Ondanks die geldstroom richting de staatskas blijft Rosatom gevrijwaard van sancties vanuit Europa. De nucleaire sector in het Westen kan moeilijk zonder het bedrijf, dat met een marktaandeel van 35 procent de grootste leverancier van verrijkt uranium ter wereld is.

Recycling

"Rusland is een grote speler in de nucleaire sector", laat ook een woordvoerder van Urenco uit Almelo weten. Dat bedrijf is actief in de verrijking van uranium. "We zien een beweging van westerse bedrijven die niet meer zaken willen doen met Rusland, na de Russische inval in Oekraïne. Hierdoor is bijvoorbeeld de vraag naar uraniumverrijking bij Urenco toegenomen."

Maar het Russische deel van de keten helemaal vervangen lukt vooralsnog niet. Vooral bij de recycling van gebruikt uranium zijn de diensten van de Russen op dit moment de enige optie. Sinds 2022 wordt er in het Verenigd Koninkrijk gewerkt aan een fabriek die dat ook kan.

Een ander punt van afhankelijkheid zijn de oude sovjetcentrales in Tsjechië, Slowakije, Bulgarije, Hongarije en Finland. Deze VVER-kerncentrales werken traditioneel gezien met Russische brandstofstaven. Europese bedrijven zoeken nu ook daarvoor alternatieven. Twee maanden geleden kwamen in Bulgarije bijvoorbeeld de eerste westerse staven aan.

Maar uit onderzoek van de Noorse milieuorganisatie Bellona bleek wel dat de Europese import van nucleaire brandstof uit Rusland vorig jaar verdubbelde. Met name in Slowakije en Tsjechië werd aanzienlijk meer ingeslagen uit Rusland, mogelijk vooruitlopend op toekomstige sancties.

Toch sancties?

De Europese Unie heeft tot nu toe geen sancties opgelegd tegen Rosatom en aanverwante bedrijven. Die vrijbrief zorgt ervoor dat er ook in Nederland nog Russisch uranium terecht komt. Bijvoorbeeld bij Urenco. In februari verleende de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming (ANVS) nog meerdere vergunningen voor de import van gerecyclede Russische splijtstof met als bestemming Almelo.

Dat gebruikte uranium is afkomstig uit een Franse kernreactor. De Fransen sturen de stof naar Rusland en laten de gerecyclede materie vervolgens weer verrijken bij Urenco. Het bedrijf uit Almelo doet dus zelf geen directe zaken met Rusland.

In de Verenigde Staten klinkt de roep om sancties tegen de Russische nucleaire sector inmiddels steeds luider. Zeker nadat de Amerikaanse krant The Wall Street Journal vorig jaar een stuk publiceerde over de steeds actievere rol van Rosatom als leverancier voor het Russische leger.

In zowel het Republikeinse als Democratische kamp gaan nu stemmen op om toch ook Rosatom sancties op te leggen. Daarnaast voert de VS vanaf 2028 een importverbod op Russisch uranium in.