Protest charedim tegen dienstplicht: vijf vragen over de ultraorthodoxen

• Kaja Bouman

  redacteur Buitenland

Duizenden ultraorthodoxe mannen protesteerden dit weekend in Jeruzalem tegen het besluit van het Israëlische Hooggerechtshof dat ultraorthodoxe joden tóch het leger in moeten. Wie zijn deze mensen en waarom verzetten ze zich tegen de dienstplicht?

Hoe groot is de groep en hoeveel invloed hebben de ultraorthodoxen in Israël?

De ultraorthodoxe gemeenschap - de charedim - is een in zichzelf gekeerde groep, die in sommige opzichten compleet buiten de rest van de Israëlische samenleving staat. De gemeenschap maakt zo'n 15 procent uit van de bevolking en is in het land de snelst groeiende bevolkingsgroep. Ze leven volgens strenge religieuze voorschriften en houden zich bezig met gebed en studie van de Thora, het woord van God.

"Het belangrijkst voor de ultraorthodoxen is het beschermen van de eigen gemeenschap", zegt hoogleraar Joodse Studies Bart Wallet van de Universiteit van Amsterdam. "Ze willen financiering voor hun eigen onderwijssysteem, voorkomen dat ze het leger in moeten en vooral zorgen dat de gemeenschap niet wordt bedreigd. Als je kijkt naar een grotere agenda, bijvoorbeeld wat het buitenlandbeleid betreft, zijn ze daar totaal niet mee bezig."

De charedim hebben sinds het ontstaan van de staat Israël regelmatig deel uitgemaakt van de regering, in zowel linkse als rechtse coalities. Sinds december 2022 zitten er twee charedi-partijen in de regering. Premier Netanyahu deed ze allerlei beloftes, zoals meer geld voor charedi-scholen en speciaal openbaar vervoer.

Maar uitvoering van deze plannen is onzeker. De regering wankelt door onenigheid over het oorlogsbeleid en bij nieuwe verkiezingen is de kans klein dat deze ultraorthodoxe partijen opnieuw in de coalitie komen.

Wat is het verschil tussen ultraorthodoxen en religieuze zionisten?

Beide groepen bestaan uit orthodoxe joden. Maar religieuze zionisten doen mee aan de seculiere samenleving, in tegenstelling tot de charedim. Die laatste groep sluit zich zo veel mogelijk af van de moderne samenleving.

Daarnaast zetten religieuze zionisten zich in voor het bestaan en de uitbreiding van de staat Israël. "De stichting van de staat Israël is volgens de religieuze zionisten een stap in het proces van de Messiaanse tijd, de eindfase van de wereldgeschiedenis", zegt Wallet.

De ultraorthodoxen zien dat anders. Het Jodendom is volgens hen eerst en vooral een religieuze kwestie. Wallet beschrijft de groep als a-zionistisch. "Ze waren niet per se vóór stichting van de staat Israël, maar verzetten zich er in de meeste gevallen ook niet tegen."

Vlak voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog zagen de ultraorthodoxe joden de noodzaak om te vertrekken uit Europa en zich te vestigen op het land dat nu Israël is. Niet de staat, maar de plek is van religieuze betekenis voor de charedim.

Een belangrijk verschil is ook de standpunten over de Palestijnse kwestie. Charedim wonen niet in nederzettingen en zijn niet bezig met uitbreiding van de staat Israël. "Zij geloven dat dat vanzelf komt in de Messiaanse tijd", zegt Wallet. "Maar de religieuze zionisten zeggen juist dat het nu moet gebeuren, omdat we al in de Messiaanse tijd leven."

Waarom was er een uitzondering op de dienstplicht voor ultraorthodoxen?

Het besluit om ultraorthodoxen vrij te stellen van dienstplicht stamt uit 1948, toen Israël werd gesticht. Premier Ben-Goerion gaf de charedim toen vrijstelling om hen te helpen bij het herstellen van de religieuze instituten die in de Holocaust volledig waren vernietigd.

Onder die regeling werden ultraorthodoxe vrouwen niet opgeroepen en kon een charedi-man onder zijn dienstplicht uitkomen door van zijn 18e tot 26e in een jesjiva te studeren. Daar bestuderen de mannen de Thora, werken ze niet en zijn ze volledig afhankelijk van overheidssubsidies.

In 1948 was de vrijstelling geen probleem, omdat de ultraorthodoxen op dat moment nog geen 3 procent van de bevolking uitmaakten. "Het was heel normaal dat minderheden zoals Arabische moslims, christenen en dus ook charedim niet in het leger gingen, maar inmiddels is de charedi-gemeenschap geen kleine minderheid meer", zegt Wallet.

Waarom willen de ultraorthodoxe joden niet dienen in het leger?

De charedim geloven dat zij door te bidden veel meer bijdragen aan de veiligheid van Israël dan militairen in het leger.

Ook zien zij de dienstplicht als een bedreiging voor hun geïsoleerde manier van leven. In het leger komen charedi-jongemannen in aanraking met vrouwen, seculiere Joden en hun levensstijl, internet en niet-koosjer eten.

Is er een groot verschil tussen de ultraorthodoxe joden in Israël en die in andere landen?

De charedim zijn wereldwijd erg met elkaar verbonden. Buiten Israël wonen de meeste charedim in de Verenigde Staten, daar zijn het er zo'n 700.000. Het komt regelmatig voor dat ultraorthodoxe joden uit bijvoorbeeld New York gaan studeren in een jesjiva in Jeruzalem.

Volgens Wallet vinden er ook regelmatig huwelijken plaats tussen charedim uit verschillende landen. "Je spreekt dezelfde taal en hebt dezelfde rituelen. Het maakt dan niet uit of je in New York of Jeruzalem zit."