Hoogste rechter gaat uitkeringsinstanties fouten zwaarder aanrekenen
Uitkeringsinstanties moeten meer oog hebben voor financiële, sociale en psychische problemen die kunnen ontstaan als iemand een groot bedrag moet terugbetalen. Ook moeten ze meer kijken naar fouten die door de instanties zelf zijn gemaakt, waardoor uitkeringsgerechtigden te veel ontvangen uitkering moeten terugbetalen.
Dat zegt de hoogste bestuursrechter voor de sociale zekerheid, de Centrale Raad van Beroep (CRvB). Die kondigt aan "indringender te gaan toetsen of instanties voldoende oog hebben voor de menselijke maat".
Voor zowel het UWV als gemeenten en de Sociale Verzekeringsbank is de CRvB de hoogste rechter die uiteindelijk beslist of wettelijke regels wat betreft uitkeringen juist worden toegepast.
Nieuwe opvattingen
De Raad zegt in een uitspraak over een Wajong-uitkering "nieuwe opvattingen over het optreden van de overheid" toe te passen. De zaak gaat over iemand met zo'n arbeidsongeschiktheidsuitkering die drie jaar lang te veel geld had ontvangen. Hij had het UWV laten weten dat hij inkomsten kreeg uit werk en studiefinanciering. Maar het UWV had die wijzigingen niet goed verwerkt. De man moest 14.500 euro terugbetalen. Die schuld leidde tot grote financiële problemen.
Voor de meeste socialezekerheidswetten geldt dat te veel ontvangen uitkeringen altijd moeten worden terugbetaald. Alleen als er sprake is van 'dringende redenen' kan daarvan worden afgezien.
Te beperkt
De CRvB zegt nu dat het begrip 'dringende reden' in het verleden te beperkt is uitgelegd. "De maatschappelijke opvattingen over overheidshandelen en de positie van de burger zijn de laatste tijd ingrijpend veranderd", zegt de bestuursrechter.
Anders dan in eerdere uitspraken zal de rechter voortaan ook kijken naar de eigen rol van uitkeringsinstanties als een uitkering te hoog blijkt te zijn. "Als die instanties steken laten vallen, kan dat een reden zijn om van gehele of gedeeltelijke terugvordering af te zien."
Ook zal de hoogste bestuursrechter voortaan "kritischer bekijken of terugvordering niet onevenredig belastend is voor de burger". Als voorbeeld noemt de CRvB het stopzetten van een schuldsaneringsregeling, omdat er een nieuwe schuld bij komt door de terugvordering van een uitkering. "Dat kan aanleiding zijn om van een gehele of gedeeltelijke terugvordering af te zien."
Rekenkamer
Ook de Algemene Rekenkamer wijst op de negatieve effecten van het terugvorderen van te veel betaalde uitkeringen. In het vandaag verschenen rapport Grip op menselijke maat staat dat bij een op de acht WIA-gerechtigden die gedeeltelijk arbeidsongeschikt zijn en werken naast hun uitkering terugvorderingen voorkomen. "Mensen kunnen erdoor in een neerwaartse spiraal terechtkomen van stress en toename van gezondheidsklachten."
De Rekenkamer wijst erop dat maatwerk bij het UWV ongewenste effecten van terugvorderingen kan dempen. Maar het ligt er maar net aan of een UWV-medewerker dat maatwerk kan en wil leveren. Zo ontstaat er willekeur, zegt de Rekenkamer.
Zowel het kabinet-Rutte IV als de Tweede Kamer wil dat er meer 'menselijke maat' komt in wetten en het handelen van de overheid. Zo moet worden voorkomen dat mensen in de knel komen. Er zijn doelen en definities voor opgesteld, ziet de Rekenkamer, "maar die zijn niet concreet genoeg om de menselijke maat toe te kunnen passen in beleid, wet- en regelgeving en de uitvoering daarvan."
Opnieuw beslissen
Bestuursrechter CRvB geeft het UWV opdracht om in de zaak van de Wajong-uitkering opnieuw te beslissen of de jongen het te veel betaalde geld moet teruggeven. Daarbij moet de uitkeringsinstantie rekening houden met het oordeel van de bestuursrechter. Die zegt dat er onvoldoende is gekeken naar hoe het komt dat er te veel is uitgekeerd.
"De jongere had op tijd de benodigde informatie doorgegeven. Doordat het UWV niet op tijd reageerde, is het terug te betalen bedrag opgelopen", zegt de bestuursrechter.
