Annabel van Gestel
redacteur Online
Annabel van Gestel
redacteur Online
Israël en Iran zijn twee grootmachten in het Midden-Oosten die elkaar al decennia naar het leven staan. De Israëlische aanval op het Iraanse consulaat van begin deze maand en de vergeldingsactie van Iran van afgelopen nacht hebben die relatie onder hoogspanning gezet. Toch is het niet altijd haat en nijd geweest tussen de landen.
Hoe zijn Iran en Israël van samenwerkende partners uitgegroeid tot gezworen vijanden?
Bondgenoten
Iran was in 1950 een van de eerste islamitische landen die de staat Israël erkenden. De sjah, de Perzische koning, onderhield in die tijd nauwe banden met het Westen. "Israël was een westers bolwerk in het Midden-Oosten", legt Midden-Oosten-deskundige Paul Aarts uit. "Die landen konden het dus wel met elkaar vinden."
De eerste breuk in die relatie ontstond in 1979, toen in Iran de revolutie uitbrak en anti-westerse sentimenten de overhand kregen. Toch is het volgens Aarts een misvatting dat vanaf dat moment de relatie tussen Iran en Israël volledig bekoelde. "Tot begin jaren 90 hebben Israël en Iran nog zakelijke relaties gehad. Iran leverde zelfs nog een tijdlang olie aan Israël."
Dit sloeg pas echt om toen de leider van Irak, Saddam Hussein, na zijn mislukte invasie van Koeweit in 1991 was uitgeschakeld als potentiële dreiging voor Israël, zegt Aarts. "Tot dat moment hadden Israël en Iran - als enige niet-Arabische landen in de Arabische regio - een gezamenlijke vijand. Vooral Israël had Iran nodig om de dreiging uit Irak te beteugelen. Pas toen die verdween, kon de vijandschap tegen Iran hoogtij vieren, tot het moment waar we nu zijn."
7 oktober
Na de aanslag van Hamas op 7 oktober bereikte de relatie tussen de twee grootmachten een nieuw dieptepunt. De oorlog die sindsdien woedt, beperkt zich niet tot een strijd tussen Israël en Hamas. Andere milities als Hezbollah, Islamitische Jihad, de Houthi's in Jemen en groeperingen in Irak en Syrië mengen zich ook in de strijd. En die worden allemaal gelinkt aan Iran.
"Israël is heel bezorgd dat Iran met zijn proxy's in de regio het bestaan van Israël bedreigt", zegt strategisch analist en Iran-deskundige Damon Golriz. Volgens hem speelt achter de schermen ook een grotere, strategische machtsstrijd tussen de landen: "Wie speelt de grootste rol in het Midden-Oosten? Israël met de VS als grote bondgenoot? Of Iran met zijn sjiitische proxy's?"
Midden-Oosten-deskundige Aarts waarschuwt niet alle acties van die groeperingen in de schoenen van Iran te schuiven. "Van sommige van die milities weten we dat ze wel degelijk vanuit Iran worden aangestuurd, maar bij andere is dat moeilijk hard te maken. Het is een simpele en gevaarlijke voorstelling van zaken om direct naar Iran te wijzen bij acties van die milities, zoals premier Netanyahu graag doet."
Aandacht afleiden van Gaza
De aanval van Israël op het Iraanse consulaat in Damascus begin deze maand was volgens Aarts een poging van Israël om de aandacht af te leiden van Gaza. "Gaza is een drama. In eerste instantie voor de Gazanen, maar ook voor Israël. Deze aanval was een provocatie om tot een groter militair treffen te komen met Iran en hopelijk de Amerikanen erbij te betrekken."
Defensiespecialist Peter Wijninga noemt de Iraanse vergeldingsactie van afgelopen nacht bijzonder. "Het was een aanval met meer dan 300 projectielen. Rusland is nog nooit in staat geweest om zo'n grote aanval uit te voeren op Oekraïne."
Israël is erin geslaagd het merendeel van de drones te onderscheppen en volgens Wijninga had Iran niet anders verwacht. "Dit was voor Iran vooral een manier om te laten zien wat ze in huis hebben en waartoe ze in staat zijn. De grote vraag is wat Israël nu gaat doen, maar het zal vooral eerst op diplomatiek niveau worden gespeeld."
Iran-deskundige Golriz ziet dit anders. Hij noemt de actie van Iran een gamechanger. "Alles hangt nu af van hoe de VS zich opstelt. Israël zal het hier niet bij laten. En als Israël gaat reageren, wordt dat een zwaardere aanval dan wat Iran gisteravond heeft gedaan. President Biden kan wel zeggen: we gaan niet met Israël mee in een aanval op Iran, maar hij heeft wel beloofd Israël te verdedigen. En dan krijgen we te maken met een heel nieuwe realiteit."
Kijk ook deze video over de relatie tussen de twee landen:
