Een populistische partij die aan de macht is gekomen en de vrijheid van meningsuiting beperkt, een leraar die door de politie wordt vastgehouden om zijn mening, een jongen die het land wil ontvluchten uit angst voor het leger. Het is het beeld dat de Ierse schrijver Paul Lynch schetst in zijn roman Prophet Song (Het lied van de profeet) over een mogelijk toekomstig Ierland. Hij won er de prestigieuze Booker Prize mee. Deze week komt de Nederlandse vertaling uit.
Volgens sommigen is het een dystopie, oftewel een onheilsroman zoals we die kennen van George Orwell (1984) en Margaret Atwood (The Handmaid's Tale). Maar Lynch zegt dat hij het boek niet heeft geschreven met een somber toekomstbeeld in zijn achterhoofd. "Het boek wordt vergeleken met Orwell of Atwood, dat is mij een grote eer. Als je denkt: dit is een toekomstige werkelijkheid, dan vind je het misschien dystopisch. Maar je kunt ook zeggen dat ik gebeurtenissen beschrijf die voortkomen uit de werkelijkheid van nu. Ik heb een sociaal-realistische roman geschreven."
Het lied van de profeet draait om de moeder van het gezin, Eilish Stack, die na de arrestatie van haar man het huis bestiert met vier moeilijke kinderen. Zij komt op allerlei manieren in moeilijkheden met de bemoeizuchtige overheid. Wat dat betreft lijkt het boek op eerdere dystopische romans.
Het boek reageert op wat er elders in de wereld gebeurt.
Lynch: "Als je in een democratie leeft, ben je gewend aan alle vrijheden, zoals het recht om actief te zijn in een vakbond. In het boek vallen die fundamentele vrijheden langzaam weg. Maar ik beschrijf ze vanuit het perspectief van Eilish, niet vanuit een politiek standpunt."
Wel ziet hij de vrijheid in de echte wereld onder druk staan door het populisme. "Het boek reageert op wat er elders in de wereld gebeurt. Toen ik het schreef was er nog geen oorlog in Oekraine en in Gaza. Maar het boek reageert wel op zulke situaties."
Censuur in je hoofd
Emy Koopman schreef de Nederlandse dystopie Het boek van alle angsten. Ze vergelijkt het boek van Paul Lynch met klassieke dystopieën als Brave New World van Aldous Huxley en 1984 van George Orwell. "Je hebt een autoritaire overheid die alles probeert te controleren tot in het extreme, en je hebt de enkeling die daar uit wil breken en zijn vrijheid wil vinden."
Wat daar bij hoort is dat de autoritaire overheid teruggrijpt op traditionele waarden, zoals Margaret Atwood beschrijft in haar roman The Handmaid's Tale. In een Amerika dat verworden is tot een religieuze dictatuur zijn vrouwen een onderdrukte klasse geworden. "De terugkeer naar ouderwetse verhoudingen hebben we gezien in Polen, we zien het in Hongarije en Rusland. We zien de opkomst van radicaal-rechtse partijen overal in Europa. Je ziet bij veel populistische politici terugkomen dat de vrouw terug moet naar een bepaalde plek, als degene die baart en die kookt."
Maar behalve de censuur van de staat is er ook de censuur in je eigen hoofd, zegt Emy Koopman. "Dat is het meebewegen uit voorzorg. Ik ben een tijd in Hongarije geweest en heb daar meegemaakt dat de staat eigenlijk weinig repressie in de klassieke zin toepast, als arrestaties en verboden. Vaak is het genoeg om te dreigen met een verbod om te publiceren, of met een boete of het verlies van je baan. Het is interessant dat je niet eens zoveel nodig hebt om mensen te kunnen onderdrukken."
