Voor de aanhangers van de overleden Russische oppositieleider Aleksej Navalny waren de afgelopen veertig dagen vol van verdriet, twijfel en angst. Maar Navalny's graf is nu ook een plek van troost en hoop. Aanhangers zien er dat ze niet alleen zijn. Al is hun stille verzet niet zonder gevaar.
"Ik ben het nu zo zat om bang te zijn dat ik vandaag besloten heb om te komen om hem te bedanken", zegt een meisje dat het graf bezoekt. Een jongen zegt: "Je moet wel komen, als je ziet wat er de laatste jaren in het land gebeurt. En Aleksej heeft iedereen moed gegeven. Mensen begrijpen nu dat je kunt vechten."
Maar de Russische autoriteiten doen er alles aan om te voorkomen dat de rouwbetuigingen uitlopen op demonstraties. Zij die steunbetuigingen uiten, wordt de mond gesnoerd of erger.
Zwijgend verzet
Navalny is dood, andere oppositieleiders zitten voor vele jaren vast en sommigen zijn gevlucht. Maar hun aanhang is er nog wel: op verschillende plaatsen in Moskou zijn er regelmatig manifestaties voor steun aan politieke gevangenen. "Iedereen kent wel iemand in de gevangenis, of kent iemand die zo iemand kent", zegt één van de deelnemers. "Helaas zijn er inmiddels veel van zulke mensen."
In een land waar politiek actief zijn inmiddels levensgevaarlijk is, kiezen zij voor een vorm van zwijgend verzet. Met inzamelingsacties en brieven houdt een groep mensen verbinding met de vele politieke gevangen. "Dat ze in de gevangenis weten dat er mensen zijn die aan hen denken. Die hen schrijven, die contact met hen hebben. Noodzakelijke steun is het: zo voelen ze dat ze het niet voor niets hebben gedaan."
Een groot deel van Navalny's team is gevlucht naar het buitenland. Nikolay Lashkin is één adviseur uit Navalny's team die nog steeds in Moskou is. "Aleksej heeft ons laten zien hoe je moet leven. Zijn dood is voor ons allemaal een verschrikkelijke tragedie, een kolossaal verlies. Maar we hebben nu allemaal een voorbeeld van hoe je politiek moet bedrijven", zegt hij.
We leven in een Rusland dat geregeerd wordt door mensen in uniform.
En politiek bedrijven kan ook op kleine schaal, zo blijkt in Moskou. Het initiatief voor de politieke gevangenen wordt druk bezocht door jongeren. "Dat geeft hoop voor de toekomst", zegt een oudere vrouw. "Zoals Navalny zei: het is een schande om niets te doen. Het kan iets kleins zijn, maar het belangrijkste is dat je iets doet."
Extremisme
Eén van de politieke gevangenen is Antonina Favorskaja, van het onafhankelijke SOTAvision. Ze werd veroordeeld tot tien dagen gevangenschap voor ongehoorzaamheid aan de politie. In de rechtbank zei ze: "Ze zijn zo bang voor een dode Navalny dat ze nu ook druk op ons zetten."
Gisteravond zou ze worden vrijgelaten, maar dat gebeurde niet. In plaats daarvan werden twee verslaggevers die haar stonden op te wachten voor de gevangenis opgepakt. Vandaag werd ook het appartement van Favorskaja doorzocht en wordt Favorskaja opnieuw beschuldigd, nu van extremisme.
Kijk hier naar beelden van de arrestatie van de twee journalisten:
"Mensen verdwijnen om wat ze zeggen voor zeven, acht, tien jaar achter de tralies", zegt Navalny's adviseur Lashkin, die daarom zorgvuldig zijn woorden wil formuleren. Toch spreekt hij zich uit: "Onze geheime diensten zouden zich met totaal andere dingen kunnen bezighouden dan de oppositie te onderdrukken, 'buitenlandse agenten' te verzinnen en organisaties te verbieden die gezonde en terechte kritiek uiten."
In Rusland raken sociale problemen, corruptie en diefstal volledig op de achtergrond, zegt Lashkin. "De geheime diensten bestraffen mensen terwijl ze de oplichters aan de macht beschermen. We leven in een Rusland dat geregeerd wordt door mensen in uniform. Angst is helaas datgene wat er van onze regering uitgaat. Geen hulp, geen zorg, geen sociale steun, alleen maar angst."
Een jonge vrouw bij het graf van Navalny houdt toch nog hoop op veranderingen in de toekomst. "Ik had het idee dat het vooral jonge mensen waren die Navalny steunden. Maar bij de begrafenis begreep ik dat het helemaal anders zat. Het waren niet alleen jongeren, maar ook ouderen. De propaganda gaat in je hoofd zitten, vooral de gedachte dat we een minderheid vormen. En dat is net zo onwaar als al het andere. Na het zien van al die mensen heb ik weer hoop."
Wat is er over van de Russische oppositie na de dood van Navalny? Bekijk onze video:
