Bedrijven, maar ook scholen en laadpalen, moeten vaker lang wachten op een stroomaansluiting. Soms zelfs jarenlang. Binnenkort mogen netbeheerders specifieke projecten prioriteit geven, maar dat duurt een groeiend aantal partijen te lang: zij willen voorrang afdwingen via de rechter.
Uit navraag door Nieuwsuur bij de regionale netbeheerders blijkt dat het aantal rechtszaken over een grootverbruikersaansluiting in drie jaar grofweg is verdubbeld: van 9 zaken in 2021, naar 17 het afgelopen jaar.
Paniek
Dat bedrijven en instellingen naar de rechter stappen als de netbeheerder - door bijvoorbeeld een gebrek aan mankracht - de aansluittermijn overschrijdt, gebeurt al langer. Maar aanvragers beginnen nu ook steeds vaker een zaak wanneer zij van netbeheerders te horen krijgen dat er geen ruimte op het net is. Voor bijvoorbeeld een nieuwe fabriekshal, een nieuw schoolgebouw of wijkcentrum.
De slagingskans van dit soort zaken blijkt in de praktijk klein. "Als er geen transportcapaciteit is, verandert een rechtszaak daar weinig aan", zegt de woordvoerder van Enexis.
Uit recent onderzoek van netbeheerder Enexis blijkt dat hoewel bedrijven bekend zijn met netcongestie, het overgrote deel denkt dat het hen niet zal raken. "Als de investeringen zijn gedaan en het personeel is aangenomen, maar er is geen stroom, ontstaat paniek. En dan probeert men alles", ziet Enexis.
Het stroomnet zit overvol:
Branchevereniging Netbeheer Nederland bevestigt de trend. Niet alleen via rechtszaken: ook wethouders of belangenverenigingen als VNO-NCW kloppen steeds vaker direct aan om te kijken of er toch nog, voor deze ene keer, niet iets te regelen valt.
In uitzonderlijke gevallen biedt zogeheten 'netcongestiemanagement' een oplossing: dan kan een fabriek bijvoorbeeld de machines 's nachts laten draaien zodat er overdag stroom vrijkomt voor een nieuw schoolgebouw.
Daar heeft Gert-Jan ten Hoor uit Borne zijn hoop nu ook op gevestigd. Zijn bedrijf wil in het Twentse dorp de nieuwe, volledig gasloze vestiging van de Jan Ligthartschool realiseren. "We hebben de aanvraag voor een aansluiting al ingediend voordat we met het ontwerp begonnen." Maar als een creatieve oplossing uitblijft, moet de school achteraan aansluiten bij de andere bedrijven en instellingen die wachten op een aansluiting. "Volgens het laatste bericht moeten we rekenen op een tot drie jaar", zegt Ten Hoor.
Prioriteren
Tenzij een verandering in de regelgeving uitkomst biedt. Nu verwerken netbeheerders stroomaansluitingen volgens het molenaarsprincipe: wie het eerst komt, wie het eerst maalt. Die aanpak werkte prima zolang er voldoende ruimte was op het stroomnet. Maar al bij de formatiegesprekken van 2021 riepen netbeheerders de politiek op met regels te komen om projecten voorrang te verlenen op basis van hun maatschappelijke waarde.
Ruim drie jaar later lijken zij te worden gehoord. Toezichthouder Autoriteit Consument & Markt (ACM) werkt aan 'een prioriteringskader' dat in april het licht moet zien. Dat blijkt een heikele kwestie. De keuze tussen een hotel en een ziekenhuis lijkt immers nog makkelijk gemaakt, maar kiezen tussen een school of huisartsenpost wordt al lastiger.
Scheidsrechter
Volgens energiedeskundige Paul Giesbertz - die in het verleden zowel voor de toezichthouder als netbeheerders werkte - schuilt hier een risico voor teleurstelling. "Prioriteren biedt alleen een oplossing daar waar ook transportcapaciteit te vergeven valt. En ook dan geldt: voor iedereen die je voortrekt, stel je iemand anders achter."
Terwijl de belangen groot zijn. Giesbertz wijst op de bijna tachtig reacties op het conceptkader dat de ACM vorig jaar online zette. Van gemeenten tot bedrijfskoepels en ziekenhuizen: vrijwel iedereen onderschrijft het belang van prioriteren, en vrijwel iedereen vindt dat de eigen achterban een hogere prioriteit moet krijgen.
De ACM noch de netbeheerders lijken er trek in te hebben zelf scheidsrechter te moeten spelen. De toezichthouder laat aan Nieuwsuur weten slechts het kader op te stellen. In de praktijk is de keuze aan de netbeheerders. Die benadrukken op hun beurt dat zij slechts uitvoerders zijn en dat de keuzes toch echt door de (lokale) politiek moeten worden gemaakt.
Giesbertz begrijpt dat wel: "Ook met een prioriteitenlijst bestaat de kans dat een partij die achter het net vist, alsnog z'n gelijk gaat proberen te halen bij de rechter."
Uiteindelijk is de werkelijke oplossing voor netcongestie de uitbreiding van het stroomnet. Die kost tientallen miljarden euro's aan investeringen. En dat is er eentje van de lange adem, zegt Giesbertz. "Een kwestie van geld en mankracht, waar ook een tekort aan is. De komende tien jaar zitten we nog wel met deze problematiek, prioriteren of niet."
