Bart Rutten
redacteur Nieuwsuur
De mogelijke komst van een azc maakt veel emoties los bij inwoners van Santpoort-Zuid in de gemeente Velsen. Zó veel dat enkele dorpelingen lokale politici bedreigen. Daarom kwam de gemeenteraad met een opvallende en unieke oproep: stop met ons te intimideren.
De agressie in het Noord-Hollandse dorp staat niet op zichzelf. Bedreigingen en intimidaties aan het adres van politici nemen in heel Nederland flink toe. Tien jaar geleden had 23 procent van de politici binnen provincies, gemeenten en waterschappen te maken met agressie of geweld. In 2022 was dat 49 procent. Zorgwekkende cijfers, vindt hoogleraar staats- en bestuursrecht Wim Voermans. "Hier moet iets aan gebeuren."
Intimidatie en bedreigingen
Bij de gemeente Velsen kwamen afgelopen maand ruim vijftig boze brieven binnen over de azc-plannen. In sommige daarvan stonden intimidaties en bedreigingen aan het adres van raadsleden, collegeleden of ambtenaren.
Zo stonden in één van die brieven de namen van de dochters van de burgemeester en de wethouder. Ook wekte een schrijver de suggestie dat hij weet op welke school die meisjes zitten en waar ze wonen. In een andere brief stond de tekst 'Wir haben es nicht gewußt', verwijzend naar het nazitijdperk.
"Enorm intimiderend", vindt FvD-raadslid Tommy Panis. De briefschrijvers uiten geen kritiek op de inhoud, maar willen politici beschadigen, zegt D66-collega Bas de Ruig. "We merken dat er raadsleden zijn die nu op hun woorden passen. Dat kan natuurlijk niet de bedoeling zijn."
Volgens sommige inwoners van Santpoort-Zuid moeten de politici zich niet aanstellen. De actiegroep die strijdt tegen het azc noemt de oproep van de gemeenteraad 'kinderachtig'. "Intimideren is nooit op z'n plaats. Maar de mensen hier, dié voelen zich pas bedreigd."
In 2020 pleitte hoogleraar Voermans voor een lokaal agressiemeldpunt. Nu doet hij dat opnieuw. Landelijk bestaat zo'n meldpunt al, maar dat is volgens hem onvoldoende. Als iedere gemeente een eigen meldpunt heeft, kan je veel beter in je eigen stad of dorp zoeken naar daders. "Bovendien geeft het een krachtig signaal af: pas op, bedreig ons niet."
Waar landelijke politici vaak te maken krijgen met anonieme of online bedreigingen, staan lokale politici dichter bij burgers. Ze kunnen hun bedreigers makkelijker tegenkomen op straat, zegt Voermans. "En bedenk ook: gemeenteraadsleden zijn amateurs. Ze doen het voor de lol."
Er is minder ruimte en erkenning voor de voors en tegens van onderwerpen.
Gemiddeld kost hun baan raadsleden zestien uur werk per week. Maar sommigen zitten op ruim twintig uur, zegt bestuurskundige Sabine van Zuydam. Die werkdruk maakt - samen met intimidaties - het ambt steeds minder aantrekkelijk. "Ik kan me voorstellen dat mensen dan zeggen: ik ga me op een andere manier proberen in te zetten voor de samenleving."
Bedreiging en intimidatie komt dus vaker voor, maar niet eerder deed een gemeenteraad een oproep aan de inwoners daarmee te stoppen. Een goede zet van de Velser politiek, vindt de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden. Volgens voorman Henk Bouwmans bedreigen intimidaties "het democratisch debat".
Daar tegenover staat dat hij vindt dat politici zelf niet altijd het goede voorbeeld geven door respectloos te debatteren. "Er is minder ruimte en erkenning voor de voors en tegens van onderwerpen. Het is belangrijk dat raadsleden elkaar die ruimte wel bieden."
Politiek harder dan ooit?
Volgens hoogleraar Voermans is er inderdaad een relatie tussen onbeleefde burgers en onbeleefde politici? "Scherpe tegenstellingen in de samenleving echoën door in de raadszaal." Tegelijkertijd maakt hij nuances bij het beeld dat de politiek harder is dan ooit.
Want in de jaren 30, 40 en 50 kwamen in de landelijke en lokale politiek zelfs vechtpartijen voor. CPN-leider Gerben Wagenaar was in 1950 zo over zijn toeren dat ze hem "aan handen en voeten" uit de Tweede Kamer hebben moeten wegdragen, vertelt Voermans.
In 2021 zei FvD-Kamerlid Pepijn van Houwelingen in de Tweede Kamer dat er 'tribunalen' komen. Maar dat is volgens zijn Velser partijgenoot Tommy Panis geen bedreiging. "Dat zijn gewoon rechtmatige manieren om mensen te berechten. Insinueren dat je weet waar iemands kind naar school gaat, is wel bedreigend."
Inmiddels is er steeds meer aandacht voor de weerbaarheid van bestuurders en ambtenaren, zo krijgen ze cursussen waarin ze leren omgaan met bedreigingen. Helaas zeer nodig, zegt onderzoeker Van Zuydam, omdat "splijtzwamthema's" als vluchtelingenopvang, energietransitie en strijd om ruimte steeds vaker onderwerp van gesprek zijn. "Dat leidt soms tot agressie bij inwoners."
