De manier waarop de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) beurzen voor uitwonende studenten heeft gecontroleerd, heeft onbewust en onbedoeld tot indirecte discriminatie geleid. Dat zei demissionair minister Dijkgraaf van Onderwijs naar aanleiding van onderzoek dat hij heeft laten doen.
Volgens hem hadden bepaalde groepen studenten een grotere kans om in beeld te komen, vooral degenen met een migratieachtergrond en mbo-studenten. De minister biedt namens het kabinet zijn excuses aan voor de gang van zaken. "Dit raakt me zeer en dit had niet mogen gebeuren", zei hij na de wekelijkse vergadering van het kabinet.
Dijkgraaf liet het onderzoek uitvoeren nadat NOS op 3 en Investico hun bevindingen over de fraudeopsporing van DUO hadden gepubliceerd. Daaruit kwam naar voren dat studenten met een migratieachtergrond opvallend vaak beschuldigd werden van fraude met uitwonende beurzen.
Uitwonende studenten krijgen een hogere beurs dan degenen die nog bij hun ouders wonen. Hij sprak toen van een "verontrustend signaal".
Dijkgraaf zette kort na die publicaties het fraudesysteem zoals dat was, stop. Het algoritme waarmee studenten geselecteerd werden voor een controle, werd uitgezet. Studenten konden alleen nog gecontroleerd worden op basis van een aselecte steekproef. Dat blijft voorlopig de manier van controleren.
NOS op 3 maakte deze video over de fraudeopsporing van DUO:
Het onderzoek is gedaan door PricewaterhouseCoopers (PWC). Het bureau beschrijft onder meer dat studenten die dichter bij hun ouders woonden een grotere kans hadden op controle, terwijl CBS-onderzoek laat zien dat kinderen van ouders met een migratieachtergrond vaan dichterbij blijven wonen. Volgens de onderzoekers zijn signalen die erop wezen dat bevooroordeling een risico was, niet adequaat opgepakt.
De minister vindt de constateringen "pijnlijk" en hij benadrukte dat de leiding van het ministerie en van DUO hiervoor verantwoordelijk waren.
Mbo-opleidingen dichter bij huis
Ook kregen mbo-studenten een hogere risicoscore toebedeeld dan studenten aan het hbo of aan universiteiten. De oorzaak hiervan is dat mbo-opleidingen vaak dichter bij huis zijn dan hbo- en universitaire opleidingen. Ook deze bevindingen vindt de minister "wrang". Hij benadrukte dat voor hem belangrijk is dat studenten in verschillende onderwijsvormen een gelijkwaardige positie hebben.
Dijkgraaf wees er overigens ook op dat geen directe discriminatie is vastgesteld: "Gegevens met betrekking tot afkomst, zoals migratieachtergrond, speelden geen rol."
Niet in gesprek
Uit het eerdere onderzoek van NOS op 3 en Investico kwam naar voren dat DUO sinds 2012 met een algoritme werkte om fraude op te sporen. Met zelfbedachte risico-indicatoren zoals leeftijd en opleidingsniveau selecteerde het systeem potentiële fraudeurs.
Fraude-onderzoekers bepaalden vervolgens bij wie controleurs op huisbezoek gingen. Die keken weer naar andere factoren. Zo vormden studenten die bij familieleden zoals broers of tantes inwonen volgens DUO een risicogroep voor fraude, terwijl ook zij recht hebben op de beurs voor uitwonenden.
De huisbezoeken en het eventuele buurtonderzoek werden uitgevoerd door bedrijven die worden ingehuurd door DUO. De controleurs stelden een adviesrapport op met daarin verklaringen van huisgenoten of buurtbewoners.
Soms bleken twee verklaringen al voldoende. Als DUO op basis daarvan concludeerde dat er sprake was van fraude, kreeg de student een brief waarin stond dat de ontvangen beurs terugbetaald moest worden. Vaak kwam er nog een boete bovenop en voorafgaand aan de beslissing ging DUO niet met studenten in gesprek, constateerden NOS op 3 en Investico.
