Russische oppositie moet zichzelf opnieuw uitvinden na dood Navalny

Met de dood van Aleksej Navalny dient de vraag zich aan hoe het verder moet met de Russische oppositie. De charismatische Navalny leek nooit bang te zijn, en hij was in staat veel mensen op de been te krijgen die zich ook durfden uit te spreken tegen het regime.

Zijn weduwe Joelia heeft in een video aangekondigd dat ze Navalny's strijd wil voortzetten en zijn rol wil overnemen. In Rusland zelf is er geen berichtgeving over geweest. "Ik wil wonen in een vrij Rusland, en ik wil dat vrije Rusland opbouwen", zei ze. "Ik vraag jullie dringend om mij te steunen. Deel je woede met mij. Woede, razernij en haat tegen degenen die onze toekomst de nek hebben omgedraaid."

Maar zo'n prominente plek in de oppositie innemen is ingewikkeld en gevaarlijk. Iedereen die het probeert in Rusland zelf kan erop rekenen om te worden opgepakt en veroordeeld tot lange celstraffen of opsluiting in een strafkolonie, zoals Navalny zelf is overkomen. De meeste critici van het bewind zijn gedood, ze zitten jarenlange straffen uit of zijn uitgeweken naar het buitenland.

En daarvandaan is het al helemaal lastig om de Russen te bereiken, laat staan in beweging te krijgen. Het regime zal iedereen die zich laat horen brandmerken als 'buitenlandse agent', en dat predicaat betekent dat je vervolgd kan worden.

Heel groot verlies

Of en hoe Joelia Navalnaja haar man kan vervangen is dan ook de vraag. Waar ze zich bevindt is niet duidelijk; vorige week was ze in Duitsland, waar ze op de Veiligheidsconferentie in München het nieuws van de dood van Navalny te horen kreeg.

Ze staat voor een prisoner's dilemma: als ze terugkeert naar Rusland wacht haar vrijwel zeker hetzelfde lot als Navalny - een veroordeling tot een lange gevangenschap op basis van betrekkelijk willekeurige beschuldigingen. Als Navalnaja niet teruggaat, krijgt ze dezelfde problemen als andere Russen die vanuit het buitenland proberen de machthebbers in het Kremlin te bestrijden.

Onder hen is Michail Chodorkovski een bekende naam. Hij is een voormalige oligarch die in Rusland tien jaar in de gevangenis zat wegens kritiek op Poetin en die nu al jaren in Londen woont. Ook hij erkent dat het er voor de tegenstanders van Poetin niet makkelijker op is geworden. "Dit is een heel groot verlies voor de Russische oppositie", zei hij na de dood van Navalny tegen persbureau AP.

Anderen oppositiefiguren zijn oud-schaakgrootmeester Garry Kasparov met zijn Free Russia Forum, dat opereert vanuit Litouwen, Maksim Katz, een influencer en voormalig pokerkampioen met een eigen YouTube-kanaal, die actievoert vanuit Israël, en in Rusland zelf llja Jasjin. Deze liberale politicus zit een celstraf uit van acht jaar omdat hij wandaden van het Russische leger in Oekraïne aan de kaak heeft gesteld.

Verder is er een scala aan groepen en groepjes met sterk uiteenlopende agenda's. Sommige richten zich op bepaalde regio's in het immens grote land. Anderen maken zich sterk voor specifieke etnische groepen, of voeren strijd tegen allerlei sociale misstanden.

Dat is een groot verschil met Navalny, die een netwerk had opgebouwd in het hele land, compleet met socialemediakanalen en internationale steun. "We worstelen allemaal met de vraag hoe nu verder", zegt Maxim Katz tegen The New York Times. "De hele oppositie heeft zich altijd gegroepeerd rond Navalny, dus het is onduidelijk wat er moet gebeuren."

Navalny was met zijn uitstraling en onverschrokkenheid inderdaad een hoofdrolspeler in de oppositie, maar hij was allerminst een bindende figuur. Hij gold als lastig, eigenwijs, drammerig. Goede eigenschappen voor een activist, maar in de politiek kunnen die een belemmering zijn om samen te werken. Russische oppositiegroepen liggen vaak met elkaar in de clinch en ruziën op sociale media openlijk over de beste aanpak.

Naar de hel lopen

Navalny vond eigenlijk dat de energie die het kost om als oppositie op één lijn te komen beter kan worden besteed aan de strijd tegen Poetin en zijn handlangers. "Laat me duidelijk zijn: jullie kunnen naar de hel lopen met je coalities", schreef hij vorig jaar op zijn website, nadat Katz had opgeroepen om een alliantie te vormen. "Dit is doen alsof je actievoert. Pure nep."

Nadat Navalny in 2020 in Duitsland was opgevangen toen de geheime dienst een mislukte poging had gedaan om hem te vergiftigen met novitsjok, is zijn anti-corruptiestichting neergestreken in Vilnius. Vanuit Litouwen worden socialemediakanalen in de lucht gehouden en mensen in Rusland van informatie voorzien.

Stil protest

Vooral YouTube is daarbij van belang, het enige westerse platform dat nog is toegestaan in Rusland. Het kanaal 'Populaire politiek' van Team Navalny heeft 2,2 miljoen volgers.

Maar in de aanloop naar de verkiezingen op 17 maart zal het vrijwel ondoenlijk zijn om grootschalige acties tegen het Kremlin van de grond te krijgen. Het leggen van bloemen na de dood van Navalny leidde de afgelopen dagen al tot celstraffen. Elke vorm van politieke manifestatie is gevaarlijk.

Er rest misschien nog een initiatief dat ook door Navalny werd ondersteund: de oproep om op verkiezingsdag massaal om 12.00 uur naar het stembureau te gaan als teken van stil protest, in de wetenschap dat de president zeker zal worden herkozen voor een periode van nog eens zes jaar.