Joelia Navalnaja wil werk van haar man voortzetten, maar haar taak is niet makkelijk

• Rikki Hendriks

  redacteur Online

Enkele momenten nadat vrijdag bekend was geworden dat de Russische oppositieleider Aleksej Navalny was overleden stond zijn weduwe Joelia Navalnaja al op het podium bij de internationale veiligheidsconferentie in München. Ze twijfelde of ze een toespraak moest houden; haar eerste ingeving was om meteen terug naar haar kinderen te vliegen, vertelde ze.

"Maar toen dacht ik aan wat Aleksej zou doen in mijn plaats. En hij zou hier zijn, op dit podium." Haar toespraak werd met luid applaus ontvangen.

Vandaag, drie dagen later, kondigde ze in een video aan dat ze het werk van haar overleden man wil voortzetten. Ze zou "deze video niet moeten opnemen", zegt ze daarbij. "Hier had iemand anders moeten zijn."

Navalnaja stond lang in de schaduw aan de zijde van Navalny. Na de dood van haar man lijkt ze een rol in de schijnwerpers te omarmen. Maar haar taak is niet makkelijk.

'Typische passieve rol'

Dat moment in München laat zien dat Navalnaja een "onwaarschijnlijk sterke" vrouw is, zegt Ruslandkenner Laura Starink van Raam op Rusland. "Dat ze op dat moment genoeg mentale kracht had om publiekelijk te eisen dat Poetin ter verantwoording wordt geroepen zegt veel over haar."

De 47-jarige Navalnaja studeerde economie in Moskou en heeft even bij een bank in de Russische hoofdstad gewerkt. Ze leerde Navalny op een strand in Turkije kennen en trouwde in 2000 met hem.

Ze nam eerder de typische rol aan voor de vrouw van een Russische politicus, zegt Lisa Gaufman, Ruslandkenner aan de Rijksuniversiteit Groningen. "Een vrouw die altijd naast haar man staat en hem ondersteunt, en tegelijk een beetje een passieve rol heeft."

De omslag naar de vrouw die we vandaag zien begon volgens Gaufman drie-en-een half jaar geleden. In augustus 2020 werd Navalny vergiftigd met het gif novitsjok in een vliegtuig. Hij belandde doodziek in een ziekenhuis in de Russische stad Omsk.

"Op haar initiatief is Navalny toen naar Duitsland vervoerd voor behandeling. Ze heeft Poetin publiekelijk om toestemming gevraagd. Sindsdien zien mensen haar in een ander licht, en neemt ze een actievere rol aan."

Navalnaja wil er nu achter komen wie haar man heeft vermoord, zegt ze in de vandaag verschenen video. "We gaan namen noemen en gezichten laten zien." Ook wil ze "blijven vechten voor haar land" en vraagt ze mensen om "naast haar te staan" nu ze het werk van haar man "overneemt". Waar haar werk uit moet bestaan is nog volstrekt onduidelijk, zegt Starink.

Volgens de Ruslandkenner lijkt het er in ieder geval op dat ze zich aan het hoofd wil plaatsen van de anti-corruptie-organisatie FBK van Navalny, die in Rusland als extremistische organisatie is verboden.

Maar tegelijk hangt de oppositie in Rusland "volledig in de touwen". "De herverkiezing van Poetin dit jaar ligt al vast", zegt Starink. "Wat kan de oppositie bereiken? Oppositieleden zitten of in de gevangenis of in het buitenland. Dat tij kan ze niet keren. Dat is een hell of a job."

"Ik zou hier niet moeten zijn", zegt Navalnaja:

En hoewel Navalny erop gebrand was om de oppositie vanuit Rusland te leiden, zit Navalnaja in het buitenland. Naar Rusland reizen zou zeer risicovol zijn, denkt Gaufman. Navalnaja zegt zelf dat de Russische regering haar ziet als "de vrouw van vijand van het volk", een term uit het Sovjet-tijdperk. De kans dat haar in Rusland hetzelfde lot te wachten staat als haar man, en ze wordt opgepakt of vergiftigd, is daarom zeker aanwezig. Het is ook nog maar de vraag of Navalnaja naar Rusland zal reizen voor de begrafenis.

Volgens Starink is er daarnaast sprake van verdeeldheid binnen de oppositie. "Sommigen hopen dat zij voor de langverwachte eenheid in de Russische oppositiekringen gaat zorgen. Maar hoe dat moet gaan, vooral vanuit het buitenland, is nog moeilijk te zeggen."

Starink denkt wel dat Navalnaja zich op dit moment heeft voorbereid, en het ook met Navalny heeft besproken. "Dat was in München al te zien. Ze was gebroken, maar wel beheerst en bij de les." De woede die in zowel haar toespraak als in haar video klinkt geeft haar legitimiteit, zegt Gaufman. "Haar motivatie is haar man en de hoop op een vrij Rusland. Deze persoon was er altijd al, maar ze stond alleen in de schaduw."