Dunnere lijntjes vragen om grotere machines, verslag vanuit de ASML-fabriek
Voordat je de fabriek van chipmachinemaker ASML binnen mag moet je door een grondige procedure. Het begint met het aantrekken van een speciaal beschermingspak: een hoofddeksel, overall, sokken, mondkapje, schoenen en handschoenen. Daarna ga je door een douche van wind. Pas dan ben je binnen.
De NOS kreeg gisteren, samen met andere media, bij uitzondering toegang tot het hart van het bedrijf, de zogeheten cleanroom: de plek waar elk stofje te veel is en medewerkers in witte en blauwe pakken dag en nacht werken aan de chipmachines. De lucht is er tienduizend keer schoner dan in een operatiekamer. Daar merk je zelf overigens niks van, maar voor het bedrijf is het van groot belang.
Geen make-up en niet roken
De voorzorgsmaatregelen gaan zo ver dat je geen make-up mag dragen en niet mag roken vlak voordat je naar binnen gaat. Op dit gedeelte van de campus kom je niet zomaar. Er is een speciale training vereist. Ook leden van de raad van bestuur komen zonder die training niet zelfstandig de cleanroom in.
De rondleiding begint in een gangenstelsel, de plek waar elke medewerker de dienst begint en eindigt. Van daaruit kun je naar allerlei hallen, afgesloten door grote rolluiken met ramen, waar wordt gewerkt aan onderdelen van de machine. Er hangt een rustige sfeer, met medewerkers die bijvoorbeeld om een laptop heen staan. De hallen zelf zijn hoog, dat is nodig omdat er een kraan moet passen boven de reusachtige machines die er worden gebouwd.
Het is binnen ook warm: 21 graden. En iedereen draagt altijd een volledig beschermingspak. Zonder dat kom je niet binnen. Als je na een uur binnen te zijn geweest je mondmasker weer af mag doen, voelt dat heerlijk. Gemiddeld werken er 300 tot 400 mensen per dag. Blijkbaar heeft het werken aan de peperdure machines ook iets weg van sleutelen aan auto's, want er werken ook voormalig automonteurs.
Achterstand
Dat het bedrijf juist nu de deuren opent, is niet zonder reden. Al meer dan tien jaar wordt er gewerkt aan een nieuw type machine, de zogenoemde High NA-versie van de EUV (Extreem Ultraviolet), het hoogtepunt van de rondleiding. Het is de eerste keer, afgezien van koning Willem-Alexander en de president van Zuid-Korea, dat buitenstaanders de machine te zien krijgen.
Chipfabrikant Intel heeft het apparaat als eerste besteld en kreeg begin dit jaar de eerste onderdelen. Dat bedrijf heeft een achterstand op Samsung uit Zuid-Korea en het Taiwanese TSMC en hoopt die met dit type machine goed te kunnen maken.
Andere belangrijke klanten hebben volgens ASML ook een bestelling toegezegd, al houdt bijvoorbeeld TSMC de kaarten ook nog tegen de borst. De urgentie die Intel voelt, wordt in Taiwan nog niet gevoeld.
Het is voor ASML een groot project, allereerst omdat het technologisch gezien een grote stap is. Maar ook speelt mee dat het bedrijf al jaren vaak in het nieuws komt omdat het een speelbal is in het geopolitieke conflict tussen de VS en China. Dit is een kans om de aandacht te vestigen op waar het volgens de mensen in Veldhoven zelf écht om draait.
Daarbij is export naar China eigenlijk niet aan de orde bij deze nieuwste machine. Want het staat nu al vast dat deze daar nooit naartoe zal gaan, wat betekent dat de VS, maar ook Taiwan en Zuid-Korea, de komende jaren hun technologische voorsprong kunnen vergroten.
"Deze machine gaat ervoor zorgen dat alle rekencapaciteit die nodig is voor kunstmatige intelligentie, alle opslagcapaciteit en alle data, dat dat er allemaal komt", zei topman Peter Wennink vorige maand bij de presentatie van de jaarcijfers. "Zonder deze machine wordt dat een probleem."
Met andere woorden: de machine staat symbool voor de toekomst van ASML. Er hangt een flink prijskaartje aan: een exemplaar kost tussen de 350 en 400 miljoen euro. De machine geldt als het meest complexe systeem dat ooit door de mens is gemaakt.
Nóg dunnere lijntjes
De belangrijkste vernieuwing is dat deze machine in staat is nog dunnere lijntjes te 'printen' op chips. Er komen speciaal voor ASML ontwikkelde spiegels aan te pas, afkomstig van het Duitse bedrijf Zeiss. Die begeleiden het EUV-licht door de machine heen. De twee bedrijven werken al decennia nauw samen. Zonder de spiegels van Zeiss kan ASML geen machines bouwen.
Die dunne lijntjes zijn het hart van de computerchips en worden transistoren genoemd. Hoe kleiner die zijn en hoe meer je daarvan hebt, hoe sneller het apparaat werkt. De allernieuwste iPhone heeft er maar liefst 19 miljard. Het is de kunst er steeds meer kwijt te kunnen op ongeveer hetzelfde oppervlakte.
Dat is in een notendop de grootste uitdaging van ASML, waarvan de machines lijntjes printen met diktes van nanometers. Dat is onvoorstelbaar klein, onzichtbaar voor het menselijk oog. Een cd is ongeveer 1 mm dik, 1 nanometer is een miljoen keer dunner.
Paradoxaal genoeg moeten de machines om nóg dunnere lijntjes te kunnen printen alsmaar groter worden. Dat komt voornamelijk door de eerder genoemde spiegels. Om één machine te verschepen, zijn maar liefst zeven Boeing 747-toestellen nodig. Het vervoer van één ASML-machine staat dus gelijk aan meer dan 2500 passagiers, iets waar ze in Veldhoven niet per se trots op zijn.
Tijdens de rondleiding is goed te zien hoe groot de machine is. Het apparaat torent ver boven de groep journalisten uit en doet met zijn veertien meter lengte denken aan een grote vrachtwagen. Een wirwar aan kabels, waterleidingen, geluiden en behuizingen maakt het tot een imposant geheel.
Voorlopig komt de chip in je telefoon of laptop overigens nog niet uit zo'n nieuwe machine. Pas in 2026 wordt die ingezet voor massaproductie, twaalf jaar nadat het ontwerpen ervan begon.
