Nieuwe techniek maakt effectiviteit van antidepressivum al na week duidelijk

Het veelgebruikte antidepressivum sertraline slaat lang niet bij iedereen met een depressie aan, maar bij wie wel en bij wie niet? Dat kunnen artsen nu vaststellen met behulp van een algoritme dat werd ontwikkeld aan het Amsterdam UMC. Daardoor is nu na een week al duidelijk of een patiënt gevoelig is voor het middel, terwijl dat tot nu toe zes tot acht weken duurde.

Sertraline, beter bekend onder de merknaam Zoloft, is een van de meest voorgeschreven antidepressiva, zowel in Nederland als in de rest van Europa en de Verenigde Staten. In Nederland gebruiken 126.000 mensen het middel. Uit het nieuwe onderzoek blijkt dat ongeveer twee derde van het aantal voorschriften van het middel achterwege kan blijven, omdat het bij deze patiënten geen effect heeft.

Bijwerkingen

"Met dit onderzoek kunnen psychiaters beter zeggen voor wie antidepressiva werken en voor wie niet", vertelt Maarten Poirot, als promovendus betrokken bij het onderzoek. "Op dit moment is het vooral trial and error. Het kan zo zes maanden duren voor een patiënt een cyclus doorgelopen is." Al die tijd kunnen ze last hebben van bijwerkingen als misselijkheid, duizeligheid, slapeloosheid of seksuele stoornissen.

Voor de analyse maakten de Amsterdamse en Nijmeegse onderzoekers gebruik van data van een groot Amerikaans onderzoek, waaraan 229 patiënten meededen die aan een zware depressie leden. Ze kregen sertraline of een placebo toegediend. Zowel voor als na de start van de behandeling werd een hersenscan gemaakt.

Bloedtoevoer

Of het middel aansloeg, bleek in belangrijke mate af te hangen van de bloedtoevoer naar een hersengebied dat de emoties reguleert. Zelfs de scan die voor de behandeling werd gemaakt, bleek al een voorspellende waarde te hebben. Een week na de start van de behandeling droeg vooral de ernst van de symptomen bij aan de voorspellende waarde. De studie is gepubliceerd in het vooraanstaande blad American Journal of Psychiatry.

"We wisten al langer dat de hersendoorbloeding een rol speelt", vertelt hoogleraar neuroradiologie Liesbeth Reneman, hoofdonderzoeker van de studie. "Maar daarmee konden we alleen voorspellingen doen op groepsniveau. Nu kunnen we het gaan voorspellen voor elk individu. Het is een stap in de richting van gepersonaliseerde geneeskunde."

Bredere toepassing

Reneman heeft goede hoop dat de test ook gebruikt kan worden voor andere antidepressiva, want sertraline behoort tot een groep antidepressiva die een vergelijkbare werking heeft, de zogenoemde serotonineheropnameremmers (ssri's). "Onze verwachting is dat alle ssri's ongeveer hetzelfde reageren. We willen de komende tijd gaan onderzoeken of dat inderdaad zo is".

De test wordt op dit moment nog niet in de praktijk gebruikt. "Het moet nog de behandelkamer in komen", vertelt Poirot. "Psychiaters zullen een doorverwijzing moeten schrijven voor een hersenscan. Het traject om dat te realiseren zal nog wel even duren."