Eurocommissaris zet vaart achter ambitieuze missie tegen gevaar van AI

Ze staat bekend als de digitale tsaar van Europa en is de grootste nachtmerrie van Silicon Valley: Eurocommissaris Margrethe Vestager. Ze maakt haast met de invoering van de nieuwe wet die kunstmatige intelligentie aan banden moet leggen. De eerste wet in de wereld die toezicht houdt op Artificial Intelligence (AI).

Vestager is hét gezicht van de zogeheten 'AI Act'. De technologische ontwikkelingen gaan snel en kunstmatige intelligentie zet democratieën onder druk, vindt ze. Ze is bang dat overheden straks de grip zullen verliezen.

"AI is een bedreiging voor de toekomst, volgens sommigen zelfs een bedreiging voor de mensheid. We moeten nu stappen ondernemen. Allereerst tegen zaken die er al zijn: systemen die burgers discrimineren en nepnieuws dat onze verkiezingen manipuleert. Mensen zullen het vertrouwen verliezen", zegt Vestager in gesprek met Nieuwsuur.

Eurocommissaris Vestager rondt nu haar tweede termijn af in Brussel. In gesprek met Nieuwsuur zegt ze dat ze ook nog een derde ronde ambieert. Vorig jaar voerde ze nog campagne als kandidaat voor het voorzitterschap van de Europese Investeringsbank EIB, maar daarvoor kreeg ze niet genoeg steun.

Vestager legde de grote Amerikaanse techbedrijven de afgelopen jaren miljardenboetes op voor het ontwijken van belastingen en misbruik van hun marktmacht. Als vicevoorzitter en Eurocommissaris voor digitale zaken en mededinging van de Europese Commissie is ze een van de machtigste vrouwen in Europa.

Ondanks de stevige reputatie die ze daarmee heeft opgebouwd, zegt ze zelf dat ze bij het aanpakken van bedrijven als Apple, Google en Amazon de afgelopen jaren nog wel brutaler had willen zijn. "Als Europa controleren we de monopolies van grote bedrijven. We zorgen ervoor dat we die marktmacht onder controle houden. Dat is belangrijk voor burgers. Alleen zo kunnen we ervoor zorgen dat de markt hen daadwerkelijk bedient als consument."

In het dagelijkse leven kan AI van nut zijn, maar het inperken van de macht van de techbedrijven die gebruik maken van AI is cruciaal voor de bescherming van burgers, vindt Vestager. Als voorbeeld noemt ze deepfakes, beelden die zijn gemaakt op basis van kunstmatige intelligentie. "We moeten weten waar we naar kijken. Is dit echt, is dit nep? Dus alles moet worden gemarkeerd en uw apparaat moet het kunnen herkennen."

Ze noemt China dat misbruik maakt van kunstmatige intelligentie en er de eigen bevolking mee in de gaten houdt. "Er zijn daar puntensystemen voor burgers op basis waarvan je wel of geen privileges krijgt. Dat is de inspiratie geweest voor onze Europese wetgeving die dat verbiedt. Technologie weerspiegelt ook wat voor soort samenleving je wilt hebben."

Harde lessen

De deur naar die technologie is inmiddels wagenwijd opengezet. AI laten verdwijnen is onmogelijk, zegt Vestager. Daarom moet software die kunstmatige intelligentie gebruikt een kijkje onder de motorkap geven. De EU bepaalt dan hoe hoog het risico is.

De nieuwe wet werkt als een piramide: hoe hoger de risico's, hoe strenger de regels. Bij een overtreding is de boete een percentage (tot 7 procent) van de wereldwijde jaaromzet van het bedrijf dat in de fout gaat.

Zo verbiedt de wet het geven van scores aan het gedrag van burgers door overheden en het 'voorspellen' van crimineel gedrag. En de politie mag alleen gezichtsherkenning gebruiken na toetsing door de rechter. Het manipuleren van beelden met deepfake-software blijft toegestaan, maar die beelden moeten dan wel een AI-keurmerk krijgen.

Over dat 'voorspellen' van crimineel gedrag noemt Vestager meteen de Toeslagenaffaire in Nederland als slecht voorbeeld. Ouders werden door de Belastingdienst ten onrechte bestempeld als fraudeur en moesten soms torenhoge boetes betalen. "Nederland heeft zijn eigen harde lessen gehad als het gaat om het gebruik van verschillende algoritmen. We willen kunnen vertrouwen op onze overheid, dat mensen in nood krijgen wat ze moeten krijgen. En dat is niet afhankelijk van postcode, leeftijd of hun verleden."

In het programmeren of trainen van AI kunnen fouten sluipen, waarschuwt de Eurocommissaris. Het risico bestaat dat de technologie bevooroordeeld is en discrimineert. "Dan komt bijvoorbeeld slechts een deel van mensen in aanmerking voor een subsidie, een uitkering, hypotheek of wat dan ook. Als overheden AI willen gebruiken voor betere en veilige dienstverlening, dan moeten ze echt weten wat ze doen."

Niet iedereen is blij met de wet die AI reguleert. Bijvoorbeeld landen als Frankrijk, Duitsland en Italië die eigen AI-bedrijven hebben. Zij zijn bang dat de wet hun economische kansen en innovatie beperkt en hun concurrentiepositie verzwakt. Bijvoorbeeld omdat in de Verenigde Staten meer vrijheid is voor de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie.

"Daarom werken we ook samen met de landen van de G7, waar ook de VS deel van is", zegt Vestager. "Doel is een gedragscode voor het gebruik van AI die naadloos aansluit op onze AI-wetgeving." Want er is één ding dat iedereen zich goed moet realiseren, zegt Vestager. "Daar is geen ontkomen aan: als je de beste bedoelingen hebt met AI, dan houd je je aan de spelregels. Alleen als er vertrouwen is, kunnen we deze technologie omarmen."