Oekraïne claimt gevoelige klap: dure Russische vliegtuigen uit lucht gehaald

Oekraïne zegt een gevoelige klap te hebben toegebracht aan de Russische luchtmacht. Ver achter de frontlinie zouden gisteravond een spionagevliegtuig en een vliegend commandocentrum uit de lucht zijn gehaald, beide zeer kostbare toestellen. Berichten van Russische zijde lijken de claim te ondersteunen.

"Er is zeker iets gebeurd in de lucht", zegt Peter Wijninga van The Hague Center for Strategic Studies, zelf oud-kolonel van de luchtmacht. "Maar wat precies durf ik nog niet te zeggen."

In de loop van de nacht kwamen de eerste berichten binnen over het neerhalen van de vliegtuigen. De Oekraïense luchtmacht maakte er vanochtend op X melding van. "Wie zou dit nou gedaan hebben?", valt te lezen in bericht van het krijgsmachtonderdeel.

Opperbevelhebber Zaloesjni feliciteerde de troepen met een "uitstekend geplande en uitgevoerde operatie in de regio Azov". Volgens hem gaat het om een Beriev A-50 detectievliegtuig en een Il-22 luchtcontrolepost.

De Beriev A-50 staat bekend als de Awacs van Rusland. Net als zijn NAVO-pendant is het toestel uitgerust met een kenmerkende radarinstallatie boven op de romp, waarmee vijandelijke manoeuvres ver achter de linies kunnen worden gevolgd.

De Oekraïense Defensie claimt dat de toestellen 330 miljoen dollar waard zijn. Rusland heeft er volgens luchtvaartmedia slechts vijftien van.

Daarnaast zou een Iljoesjin-22M11 zijn uitgeschakeld. Van dat vliegende commandocentrum zou Rusland er dertig hebben. Ze worden gebruikt om vanuit de lucht aanvallen te coördineren en tegenaanvallen af te slaan.

"Dit is een gevoelig verlies voor de Russen", zegt Wijninga. "Dat handjevol A-50's gebruiken ze om het luchtruim te monitoren: vliegend boven bezet gebied kan die 400 kilometer diep Oekraïne in kijken. Ook de Il-22 vervult een belangrijke functie, maar is niet zo essentieel als de A-50."

Brandweer en ambulance

Uit communicatie met de luchtverkeersleiding die de Oekraïense zender RBC uitzond, zou blijken dat de Iljoesjin-22 een noodlanding gemaakt heeft op de luchtmachtbasis in het Zuid-Russische Anapa. De piloot vroeg daarbij om brandweer en ambulances klaar te zetten. Hoe groot de schade is, is niet bekend.

Er zijn geen berichten dat de A-50 een basis heeft bereikt, wel meldde een Russische straaljagerpiloot dat hij iets brandend in zee heeft zien storten. Het vliegtuig heeft gewoonlijk een 15-koppige bemanning.

Moskou heeft nog niet gereageerd op de claims. Rusland is doorgaans terughoudend met berichtgeving over de eigen verliezen.

Buiten het bereik

Details over hoe de vliegtuigen zijn neergehaald zijn niet bekendgemaakt. Als het klopt zou het een sterk staaltje zijn: de vliegtuigen vlogen naar verluidt boven de Zee van Azov, die geheel in Russische handen is.

Hoe Oekraïne daar, ruim 150 kilometer van de frontlinie, heeft toegeslagen is onduidelijk. Die afstand ligt bijvoorbeeld buiten het bereik van het "allegaartje" luchtdoelraketten dat Oekraïne kan inzetten. Wijninga somt ze op: Patriots, IRIS-T, HAWK, Nasams, allemaal voor kortere afstanden.

Toch wijzen foto's van de beschadigde Iljoesjin die Wijninga voorbij zag komen op het gebruik van luchtverdedigingsraketten: zo lijkt de staart duidelijk beschadigd door de ijzeren blokjes die zo'n projectiel verspreidt. "Maar als de Iljoesjin zoals gemeld is geraakt bij Berdjansk, dan is dat een plek waar geen enkele Oekraïense luchtverdediging kan komen. En hun vliegtuigen wagen zich niet zover boven bezet gebied."

Eigen vuur? Partizanen?

Militaire bloggers uit Rusland maken ook melding van het verlies. Zij vragen zich af of het misschien om eigen vuur kan zijn gegaan. Dat is mogelijk, meent Wijninga; de Russen maakten vaker fouten in de luchtverdediging, denk alleen al aan de ramp met vlucht MH17 uit 2014. "Maar dat zou betekenen dat het systeem twee keer op eigen vliegtuigen heeft geschoten en dat is ook weer onwaarschijnlijk."

Een andere optie die hij opwerpt zijn partizanen die bij Berdjansk actief zijn. "Maar die zouden dan over een behoorlijk zwaar luchtverdedigingssysteem moeten beschikken. Ook onwaarschijnlijk."

"We zullen er waarschijnlijk nooit achter komen wie verantwoordelijk is voor de dood van de bemanning", schrijft het Russische Telegramkanaal Fighter-bomber. "Mogen de doden een eeuwige vlucht krijgen en de gewonden snel herstellen en terugkeren in actieve dienst."

Past in zuidelijke strategie

Wijninga merkt nog wel op dat de actie precies past in de Oekraïense aanvalsplannen. "Die zijn erop gericht om de Krim onbruikbaar te maken voor de Russische krijgsmacht. Dat doen ze met aanvallen op de aanvoerlijnen via de bruggen naar Rusland, de lanceerinstallaties daar en havens, zoals enkele weken geleden nog. Je merkt dat hun focus ligt op het zuiden."

De Oekraïense luchtmachtcommandant Olesjtsjoek onderstreept dat met een triomfantelijke foto op Telegram van het strand naar aanleiding van het succes. "De Zee van Azov is schoner dan ooit."