Interactieve kaart toont de onderbelichte Aziatische slavernijgeschiedenis

• Sharyfah Bhageloe

  Redacteur online

Onderzoekers van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) hebben een database gepresenteerd waarmee de slavenhandel in Azië wordt gereconstrueerd. Met deze database, onder de titel Exploring Slave Trade in Asia (ESTA), worden ruim 4000 slavenhandelsreizen inzichtelijk gemaakt via een interactieve kaart.

Hiermee wordt een onderdeel van de slavernijgeschiedenis zichtbaar dat lang onderbelicht is gebleven. Naar schatting werden bij de reizen die op ESTA in kaart zijn gebracht tussen 1621 en 1856 600.000 slaafgemaakten vervoerd tussen de Indische Oceaan en de Indonesische archipel.

Een groot deel van de kaart bevat informatie over de Verenigde Oost-Indische Compagnie en Nederlandse gekoloniseerde gebieden. Ook zijn er gegevens over de Franse en Britse slavenhandel te vinden.

Nieuw onderzoek

Nog nooit eerder is de Aziatische slavenhandel zo in beeld gebracht en toegankelijk gemaakt voor publiek. Op de interactieve kaart zijn de vertrek- en eindbestemmingen zichtbaar, het aantal vervoerde tot slaaf gemaakten en de datums.

"Het opent de weg naar betere reconstructies van de Nederlands-Aziatische slavenhandel in deze periode," zegt Merve Tosun, coördinator van het ESTA-project. Om het beeld nog completer te maken is nog jaren werk nodig. "Het kan bijvoorbeeld helpen bij het opsporen van levenslopen van ontheemde en slaafgemaakte personen."

Wim Manuhutu doceert koloniale en post-koloniale geschiedenis aan de Vrije Universiteit en noemt ESTA inspirerend voor nieuw onderzoek. "Je ziet waar de knooppunten liggen, waar de verbindingen liggen, en dat geeft direct weer een idee voor nieuw onderzoek. Bij bepaalde gebieden waar veel tot slaaf gemaakten worden vervoerd, stel je direct de waarom-vraag. En je vraagt je af of daar bijzondere economische activiteiten zijn."

Hij is van plan de interactieve kaart ook bij onderwijs te gebruiken. "Ik ga mijn studenten dan ook de vervolgvraag stellen: 'Waarom zijn er zoveel schepen naar een bepaald punt gegaan?'" Als voorbeeld op de kaart noemt hij het eiland Bali, dat een belangrijke leverancier was van tot slaaf gemaakten. "Terwijl veel mensen Bali vooral kennen als een heel fijne toeristische bestemming."

Geen eenrichtingsverkeer

Ook volgens Matthias van Rossum, IISG-onderzoeker en medeprojectleider, leidt deze database tot nieuwe inzichten. "We zien de rol van de Europese koloniale expansie in de vroegmoderne slavenhandel in Azië."

Daarmee raakt dit ook direct de slavernij in de Atlantische wereld, zegt hij. "Tegelijkertijd zien we dat de slavenhandel in de Indische Oceaan geen eenrichtingsverkeer was, maar juist multi-directioneel."

Bij de trans-Atlantische Slavernij lagen de routes vaster, met de zogenoemde driehoekshandel tussen West-Europa, Afrika, Noord-Amerika en het Caraïbisch gebied.

Gewelddadig dekolonisatieproces

Naar de trans-Atlantische slavernij is onderzoek gedaan in de Verenigde Staten en Europa. Hoe komt het dat de slavenhandel in Azië weinig is onderzocht? Cultuurhistoricus Nancy Jouwe pleit al jaren voor meer aandacht voor de slavernij in voormalig Nederlands-Indië en de Indische Oceaan. Volgens haar is de onderbelichting van de slavernij in Azië een gevolg van de ontwikkeling van verschillende historische processen.

"Er is meer kennis beschikbaar over de trans-Atlantische slavernij, die inmiddels gepopulariseerd is in de popcultuur. En er is een duidelijke herinneringsgemeenschap. Het plaatje is gewoon heel anders in Azië, waar veel landen pas in de twintigste eeuw onafhankelijk werden."

Als voorbeeld noemt ze Indonesië, waar niet veel historici of schrijvers bezig zijn met het onderwerp. Indonesië was in de twintigste eeuw bezig met een gewelddadig dekolonisatieproces, zegt Jouwe. Daarnaast moest het land na die dekolonisatie veel geld betalen aan kolonisator Nederland.

"Er zit veel veel trauma verborgen in dit dekolonisatieproces. De herinneringscultuur van de gemeenschappen in Nederland is heel erg verbonden met het dekolonisatietrauma van de twintigste eeuw." Dit trauma overschaduwt volgens Jouwe de geschiedenis van daarvoor.