Leesvaardigheid Nederlandse 15-jarigen verder achteruitgegaan
Nederlandse scholieren van 15 jaar scoren slecht op het gebied van lezen en het niveau is ook nog eens hard achteruitgegaan ten opzichte van een paar jaar geleden. Dat blijkt uit het internationale trendonderzoek PISA (Programme for International Student Assessment), waarbij onderzoekers van de Organisatie voor Economische Samenwerking in Ontwikkeling (OESO) elke drie of vier jaar de vaardigheden van 15-jarigen wereldwijd meten. Op wiskunde en natuurwetenschappen scoren Nederlandse kinderen beter dan op lezen, maar ook op die gebieden zijn ze flink achteruitgegaan.
Het lezen gaat het slechtst. PISA kent zes niveaus voor leesvaardigheid, waarbij niveau 1 het laagste niveau is. Om goed te kunnen functioneren op school en in de maatschappij moeten leerlingen volgens PISA niveau 2 hebben. Een derde van de Nederlandse 15-jarigen haalt dat niet en loopt volgens PISA zelfs het risico laaggeletterd het onderwijs te verlaten.
Het aantal leerlingen in Nederland dat niet verder komt dan niveau 1 is gegroeid. In 2018 was het een kwart van de leerlingen en nu dus een derde.
'Zorgelijk'
Demissionair minister Paul van Onderwijs noemt de resultaten zorgelijk. "Het kan en moet echt veel beter. Want juist deze basisvaardigheden heb je keihard nodig om te kunnen meedoen in de samenleving. Als je de bijsluiter van medicijnen wil begrijpen bijvoorbeeld, of je bankzaken moet regelen."
Het laatste PISA-onderzoek dateert uit 2018/19 en daaruit bleek al dat het slecht gesteld is met de leesvaardigheid van Nederlandse leerlingen en dat die achteruitging. Ze scoorden - net als nu - slechter dan leerlingen in veel andere EU-landen, al is er de kanttekening dat vergelijken lastig is omdat elk land een ander onderwijssysteem heeft.
Bij een toets geeft een leerling een compleet ander antwoord dan de vraag was. Ze kunnen gewoon de vraag niet lezen en begrijpen.
Rector Freek van Gurp van de middelbare school Echnaton in Almere herkent het probleem. "Wij merken dat veel van onze leerlingen slecht lezen. Dat heeft op alles impact, ook op bijvoorbeeld een vak als wiskunde, want daarbij krijg je vaak verhalende vragen. Laatst liet een wiskundedocent me nog een voorbeeld zien. Bij een toets gaf een leerling een compleet ander antwoord dan de vraag was. Ze kunnen gewoon de vraag niet lezen en begrijpen."
Niet alleen Nederlandse 15-jarigen zijn achteruitgegaan, ook in veel andere landen presteren leerlingen minder goed dan in 2018. Dat is waarschijnlijk mede het gevolg van de scholensluitingen tijdens de coronapandemie. Minister Paul: "Scholen zijn nog hard bezig om de vertragingen door corona weg te werken en te zorgen dat leerlingen weer goed in hun vel zitten."
Volgens rector Van Gurp hebben coronamaatregelen inderdaad grote gevolgen gehad voor vmbo'ers, maar is dat lang niet de enige verklaring voor het slechte lezen. "Ik denk dat het een veelkoppig monster is. Ik denk bijvoorbeeld dat we veel te veel de nadruk leggen op begrijpend lezen, dat kinderen geen plezier meer hebben in lezen. Verder hoor ik dat zelfs studenten in opleiding om leraar Nederlands te worden zelf amper lezen. Dan wordt het stimuleren van leesplezier bij leerlingen wel erg moeilijk."
Deltaplan voor lerarentekort
Het lerarentekort wordt door velen in het onderwijs als een belangrijke oorzaak gezien. Van Gurp: "Het is afschuwelijk, vooral voor een super-diverse vmbo-havo-school als de onze. Ik kan amper leraren vinden. Het is goed dat wij subsidies krijgen om onze leerlingen die extra hulp nodig hebben te ondersteunen, maar ik weet niet waar ik de mensen vandaan moet halen. Daarom moet dit echt landelijk opgepikt worden. Het is niet binnen een paar jaar opgelost."
Lerarenbond AOb beaamt dat en komt samen met werkgevers- en werknemersorganisatie in het onderwijs met de roep om een 'Deltaplan' in het nieuwe regeerakkoord. "Om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren moet het aanpakken van het lerarentekort de eerste prioriteit van het nieuwe kabinet zijn", laat de bond weten. Volgens de AOb is er een samenhangend plan nodig, over meerdere kabinetsperiodes heen.
"Een plan dat het vak van leraar en schoolleiders aantrekkelijker maakt, door een goed salaris, goede en gezonde schoolgebouwen, voldoende tijd om als leraar en schoolleider je vak te beoefenen en je te professionaliseren en waarin autonomie van en vertrouwen in de leraar vooropstaat", zegt de AOb.
Kwestie van lange adem
Volgens demissionair onderwijsminister Paul is zij al hard aan de slag om het lezen te verbeteren. "Met subsidie, expertisepunten en samenwerking met bibliotheken om het leesplezier en daarmee de leesvaardigheid bij leerlingen te verbeteren. We werken ook aan nieuwe, heldere kerndoelen, zodat nog duidelijker wordt wat een leerling aan het eind van de schooltijd moet kunnen. Het realistische verhaal is dat het een kwestie van lange adem is voordat we hiervan blijvende resultaten zien."
Overigens is er ook positief nieuws: Nederlandse leerlingen presteren voor wiskunde ruim boven het gemiddelde van de landen in het onderzoek. Voor natuurwetenschappen zijn de scores gemiddeld. Bovendien geven Nederlandse 15-jarigen hun leven gemiddeld een 7,3. Dit is hoger dan hun leeftijdsgenoten uit omringende landen. Ook wordt er veel minder dan gemiddeld gepest op Nederlandse scholen.
