Stormloop op online archief Nederlandse dwangarbeiders in nazi-Duitsland
Op de website van het Nationaal Archief staat vanaf vandaag een archief online over Nederlanders die tijdens de Tweede Wereldoorlog gedwongen werkten in nazi-Duitsland. Hierin is het mogelijk om te zoeken op de naam van een dwangarbeider, om bijvoorbeeld te achterhalen waar die verbleef en wat voor werk hij deed.
Het initiatief blijkt populair; tegen het einde van de ochtend waarschuwde het Nationaal Archief dat er problemen zijn met de website vanwege het grote aantal bezoekers.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden naar schatting een half miljoen Nederlanders gedwongen tewerkgesteld in Duitsland in het kader van de Arbeitseinsatz. Vanaf mei 1943 moesten alle mannen tussen de 18 en 35 jaar zich hiervoor melden, maar velen gaven daaraan geen gehoor. Daarom hield de bezetter razzia's, waarbij mannen werden opgepakt om naar Duitsland te worden gestuurd.
Zo'n 27.000 Nederlandse dwangarbeiders kwamen om het leven.
Arbeidsplaatsen opvullen
De Nederlandse mannen moesten "de arbeidsplaatsen van Duitse soldaten opvullen", zegt Renée Spierings van het Nationaal Archief. "Mensen werden in de zware industrie, zoals de wapenindustrie, tewerkgesteld, maar het kon ook zomaar bij een lokale bakker zijn."
Voor veel families in Nederland is het belangrijk dat dit stukje geschiedenis nu doorzoekbaar is, zegt Spierings. "Er is ontzettend veel vraag naar deze collectie. De mannen zelf hebben weinig gesproken over dit onderwerp, dus nabestaanden zijn vaak erg op zoek naar hun verhaal."
Vorig jaar maakten we deze video over Theo Wiekeraad. Hij werd opgepakt tijdens de razzia van Rotterdam in november 1944 om te gaan werken in Duitsland:
De informatie over de mannen die gedwongen in Duitsland werkten, is afkomstig van het Rode Kruis. Die organisatie kreeg na de oorlog de taak om informatie over Nederlanders in Duitsland te verzamelen, en vroeg gegevens op bij Duitse gemeenten, ziekenhuizen en werkgevers.
In 2020 droeg het Rode Kruis alle documenten over aan het Nationaal Archief in Den Haag. Met hulp van ruim achthonderd vrijwilligers werden deze in de afgelopen jaren gedigitaliseerd.
Na de digitalisering bleek het archief niet alleen informatie over dwangarbeiders te bevatten, maar ook over andere Nederlanders die tijdens de oorlog in Duitsland verbleven. Voorbeelden zijn Nederlanders die getrouwd waren met een Duitse(r) en Nederlanders die naar Duitsland waren gevlucht.
Feitelijke informatie
De informatie in het archief over de Nederlandse dwangarbeiders is heel feitelijk, zegt Spierings. "Waar iemand tewerk was gesteld, soms ook de werkgever en het beroep dat hij uitgeoefend heeft." Persoonlijke verhalen bevat het archief niet.
Bovendien zijn niet alle tewerkgestelden vindbaar in het archief. "Veel informatie over de Arbeitseinsatz is verloren gegaan", zegt Spierings. Daarbij gaat het volgens haar vooral om administratie van werkgevers. "Personeelsdossiers hebben we eigenlijk maar heel weinig. En het is een oud archief, dus helaas niet helemaal compleet."
Toch heeft de digitalisering meer namen van dwangarbeiders opgeleverd dan het Nationaal Archief vooraf had gedacht, zegt Spierings. "De kans is nog steeds groot dat je iemand vindt."
