Na bijna 80 jaar krijgt Rotterdam een groot razziamonument

• Etienne Verschuren

  redacteur Online

Het is de grootste razzia in Nederland uit de Tweede Wereldoorlog, maar toch bij velen onbekend: de razzia van Rotterdam en Schiedam op 10 en 11 november 1944. In twee dagen tijd worden 52.000 jongens en mannen opgepakt en afgevoerd, wat neerkomt op 80 procent van de mannelijke bewoners van het gebied tussen de 17 en 40 jaar. De meesten worden in Duitsland als dwangarbeider tewerkgesteld. In het zicht van de Hongerwinter blijven duizenden gezinnen achter zonder kostwinner.

Bij de razzia vallen enkele doden en 500 tot 600 mannen zouden nooit terugkeren van hun dwangarbeid: zij overlijden door uitputting, ziekte, slechte verzorging, ongelukken, en bombardementen van de geallieerden op spoorlijnen en Duitse fabrieken waar ze moeten werken.

Vanmiddag werd aan de Parkkade in Rotterdam een monument onthuld ter nagedachtenis aan de razzia:

Hoewel de razzia een enorme impact had op de maatschappij en het gezinsleven, ook buiten Rotterdam, is het een minder bekend deel van de Duitse bezetting. Om deze dramatische gebeurtenis uit de Nederlandse geschiedenis niet te vergeten, richtten René Versluis en Jan Willem Cleijpool een stichting op met als doel een monument neer te zetten.

Voor Versluis en Cleijpool is de razzia deel van hun familiegeschiedenis: hun beide vaders zijn toen opgepakt en afgevoerd. "In 2010 vond ik het oorlogsdagboek van mijn vader, die toen al was overleden", zegt Versluis. "Hij beschreef daarin wat hij had meegemaakt tussen 10 november 1944 en 5 mei 1945. Ik had daar nooit iets over gehoord, maar dankzij het dagboek maakte ik het hele verhaal mee. Niet alleen dat van mijn vader, maar ook dat van zijn kameraden."

Er is een kleine plaquette op de RET-remise aan de Kootsekade, een van de plekken waar de mannen werden bijeengedreven. Maar een groot monument was er nog niet.

De officiële reden van de razzia was de zogeheten Arbeitseinsatz, de gedwongen inzet van arbeiders onder de nazi's om de oorlogseconomie draaiende te houden, maar er lag eigenlijk een andere reden aan ten grondslag. "Met de naderende geallieerden wilden de Duitsers voorkomen dat jonge mannen zich bij de bevrijders zouden aansluiten. Die ervaring hadden ze eerder in Frankrijk en België, waar ze in de rug werden aangevallen", zegt Versluis.

Om dat tegen te gaan, was het de bedoeling om alle 600.000 weerbare mannen uit West-Nederland weg te halen. De Duitsers begonnen in Rotterdam en Schiedam, waar de razzia als een grote verrassing kwam. "Daarom was de razzia daar ook zo succesvol. Rotterdam was bovendien overbevolkt: in veel huizen woonden twee families samen door het bombardement enkele jaren daarvoor."

Ook de dreiging met geweld speelde een belangrijke rol bij het slagen van de razzia. "Wie ontdekt wordt of vlucht, daar wordt op geschoten, stond op pamfletten die werden verspreid. Ook zat de schrik er door het bombardement op Rotterdam nog altijd goed in. Bovendien waren er veel verzetsstrijders geëxecuteerd, de lijken moesten op straat blijven liggen."

De nazi's wilden daarna ook jonge mannen uit andere Nederlandse dorpen en steden tewerkstellen, maar dat verliep voor de Duitsers veel minder soepel door het nieuws uit Rotterdam. "Radio Oranje waarschuwde er ook voor, waardoor het aantal onderduikers in andere steden enorm toenam. Dat had ook weer een belangrijke consequentie, want daar werden belangrijke beroepen ineens niet ingevuld."

Waarom is zo'n grote gebeurtenis zo lang buiten de Nederlandse canon van de Tweede Wereldoorlog gebleven? Versluis heeft enkele verklaringen: "Rotterdammers die het hebben meegemaakt, vertelden niets vanwege de verschrikkingen van toen. Bovendien had de wederopbouw de grootste prioriteit: mensen moesten aan de slag. Er werd liever niet naar gevraagd. Er lag zelfs een officiële instructie van de gemeente Rotterdam aan vrouwen: ze komen straks terug, wees blij dat je man nog leeft en praat er niet te veel over."

Versluis is blij met het monument van de Rotterdamse beeldend kunstenaar Anne Wenzel. "De kunstenares kreeg de vraag om iets te maken wat recht doet aan wat er is gebeurd: niet alleen met de mannen, maar ook met hun families die achterbleven. Dat is prachtig gelukt: het monument beeldt een echtpaar uit dat van elkaar is gescheiden, precies zoals het ook is gebeurd."

Vorig jaar maakten we deze video over Theo Wiekeraad, die de razzia meemaakte: