ASML steeds verder meegesleept in chipstrijd tussen VS en China
De VS probeert in toenemende mate controle te krijgen over de export van de essentiële chipmachines van ASML. Dat is het gevoel dat nu leeft in Veldhoven, waar het bedrijf is gevestigd. De oorzaak zijn nieuwe restricties van de Amerikanen vorige maand, die met frustratie zijn ontvangen door de chipmachinegigant.
Bovendien bestaat de kans dat het hier niet bij blijft. Dat er nieuwe restricties kwamen, was niet zo verrassend. Washington heeft Den Haag er van tevoren over bijgepraat en ASML wist er dus ook van. Ook de Tweede Kamer toonde zich eind oktober, toen het er in het Vragenuur over ging, kritisch.
De nieuwe maatregelen komen een jaar nadat de VS voor het eerst vergaande stappen had gezet om China's technologische ontwikkeling zoveel mogelijk tegen te gaan. Wie technologisch het verst is, heeft militair overwicht, is de redenering. Amerika zet alles op alles om te voorkomen dat China machtiger wordt.
Gaten te dichten
"De update is bedoeld om all-in te gaan en alle gaten in de regelgeving te dichten", zegt Emily Benson van de Amerikaanse denktank CSIS. "Op lange termijn kunnen deze maatregelen zeer grote impact hebben op China's capaciteiten."
De VS zag in de export van ASML's chipmachines zo'n gat. De allernieuwste machines, EUV (Extreme Ultraviolet), heeft het bedrijf nooit naar China mogen exporteren. Na intensief onderhandelen ging de Nederlandse overheid begin dit jaar akkoord met extra maatregelen, gericht op drie modellen van de oudere DUV-machines (Deep Ultraviolet). Dat zijn machines die al wél in China staan. Daar zijn nu nog eens twee nog oudere modellen bij gekomen.
Hierdoor is er een opmerkelijk verschil ontstaan tussen Nederland en de VS: van Den Haag mag ASML meer machines verschepen dan van Washington. De overheid daar heeft de regels aangepast, waardoor als er alleen al een Amerikaanse schroefje inzit, ze zeggenschap over de export van de machine opeisen (voorheen lag die drempel op 25 procent en daar komt ASML niet aan).
Daar is de chipmachinemaker niet blij mee. Bovendien roept het de vraag op of Amerika ook andere bedrijven in de chipsector of daarbuiten op deze manier op de korrel gaat nemen.
De verwachting is dat over de nieuwste stap de komende tijd op diplomatiek niveau tussen Washington en Den Haag gesprekken gevoerd gaan worden. Maar of die wat zullen opleveren, is de vraag. Demissionair minister Schreinemacher (Buitenlandse Handel) heeft ook aangekondigd naar Brussel te stappen.
Een maand eerder kwam de Chinese fabrikant Huawei nog met een verrassing. Het bedrijf, dat sinds 2020 op de zwarte lijst staat van de VS waardoor het niet aan geavanceerde chips zou moeten kunnen komen, had een nieuwe telefoon met een geavanceerde 5G-chip.
De chip was gemaakt op 7 nanometer (nm) bij de Chinese fabrikant SMIC, op een DUV-machine van ASML en een reeks aan machines van andere bedrijven. Iets waar al die partijen geen invloed op hebben, aangezien de klant bepaalt wat er geproduceerd wordt.
Het aantal nanometers geeft de ontwikkeling aan in de chipsector. Hoe kleiner het getal, hoe sneller en energiezuiniger de chip. De ontwikkeling is al verder: met ASML's EUV-machines worden door de Taiwanese fabrikant TSMC chips op 3 nm geproduceerd. Die zitten in de allernieuwste iPhone.
Onderhoudscontracten kunnen ontwikkeling afremmen
Dat een Chinese fabrikant op grote schaal 7 nm kan produceren, was te verwachten, zegt Jan-Peter Kleinhans van de Duitse denktank Stiftung Neue Verantwortung. "TSMC deed dit vijf jaar geleden al en we wisten dat SMIC er ook mee bezig was."
De enige manier waarop de VS de productie verder zou kunnen afremmen, is via de zogeheten onderhoudscontracten die ASML heeft met fabrikanten in China. Die zijn van levensbelang: zonder dergelijke contracten stoppen de machines, afhankelijk van het type, na enkele weken of maanden met werken. Het missen van één onderdeel kan al fataal zijn.
"Ik ga ervan uit dat de VS het ASML niet zomaar toestaat om onderhoud van nieuwere machines in China voort te zetten", zegt Kleinhans. "De grote vraag is hoe de Amerikaanse en Nederlandse overheid daarmee om zullen gaan." Het kabinet wil dit per geval bekijken, om zo problemen in de bredere chipketen te voorkomen. De verwachting is dat ASML er wel degelijk iets van gaat merken.
Kleinhans schat in dat 7 en 6 nm-chips de laatste zijn die China op grote schaal zal kunnen maken. 5 nanometer en kleiner maken zonder EUV noemt hij echt heel moeilijk.
