Hamas-leiders verdeeld? 'Ze laveren tussen idealisme en realisme'

Wat wil Hamas bereiken met de strijd tegen Israël? Uitspraken van Hamas-leiders in de afgelopen week roepen de vraag op of de militante organisatie het zelf intern wel eens is over die vraag.

Er bestaan verschillende fracties binnen de militante organisatie, waarvan sommige meer open staan voor geweld dan andere. Maar, zeggen deskundigen, over hun einddoel zijn de Hamas-leiders het wel grotendeels eens.

'Geen plek voor Israël'

Sinds de aanval van 7 oktober verspreidt Hamas zijn boodschap in persconferenties, interviews en propagandavideo's. Woensdag leek er ineens sprake van verdeeldheid. Hamas-woordvoerder Ghazi Hamad zei dat Israël vernietigd moet worden. "De aanwezigheid van Israël is onlogisch."

Ismail Haniyeh, de politieke leider van Hamas, zei juist een "pad" te willen openen "voor een politieke dialoog met Israël".

Het klinkt alsof Hamad een gewelddadige koers voor ogen heeft en Haniyeh een diplomatieke. En inderdaad bestaan er binnen Hamas 'haviken' en 'duiven', zegt islamoloog Joas Wagemakers (Universiteit Utrecht). "Het verschil tussen de twee groepen heeft vooral te maken met de bereidheid die ze hebben om over het gebruik van geweld of een wapenstilstand na te denken en daarover te spreken met Israël."

Toch zijn Hamad en Haniyeh het in de kern eigenlijk met elkaar eens, denkt Wagemakers. "Alle Hamas-leden geloven dat de Palestijnen recht hebben op heel Palestina."

Desondanks bestaan er wel degelijk spanningen tussen haviken en duiven binnen Hamas, zegt Hamaskenner Jeroen Gunning (King's College Londen). "De meer pragmatische groep is eerder bereid om compromissen te sluiten, terwijl onder de hardliners het idee sterker leeft dat geweld de enige manier is om een eigen staat voor de Palestijnen te bereiken."

De aanslagen van 7 oktober doen vermoeden dat de hardliners momenteel de overhand hebben. Gunning: "Het lijkt erop dat de hardliners de politieke leiding van Hamas ervan hebben overtuigd dat er iets extreems moest gebeuren om vooruitgang te boeken."

Moorden geen doel op zich

Wagemakers en Gunning denken beiden dat alle groepen binnen Hamas achter de huidige harde tactiek staan. Gunning: "Voor Hamas zijn geweld plegen en onderhandelen niet twee afzonderlijke tactieken."

Binnen de hele Hamas-leiding groeide de afgelopen jaren ontevredenheid over de toenadering die Arabische landen zochten tot Israël, zeggen ook andere deskundigen. Met de aanvallen op Israël kreeg Hamas de internationale aandacht weer terug op de Palestijnse zaak.

Het vermoorden van Israëlische burgers zien Hamas-strijders, ook de hardliners, niet als een doel op zich, volgens Wagemakers. "Ze zijn uit op de vernietiging van de staat Israël, maar dat betekent niet, zoals het vaak geïnterpreteerd wordt, het vermoorden van alle Israëli's."

Tussendoel

Gunning voegt toe dat Hamas oorspronkelijk is opgericht om de staat Israël te ontmantelen. "In haar originele handvest wilde Hamas het volledige gebied dat historisch Palestina was bevrijden en er vervolgens een islamitische staat op vestigen. Dat zou betekenen dat Israël niet meer zou bestaan."

Maar, benadrukt Gunning: "het originele handvest representeert niet meer het politiek denken van Hamas." Ook Wagemakers zegt dat de meeste Hamas-leden beseffen dat het einddoel voorlopig niet realistisch is. "De staat Israël wordt niet door Hamas verslagen en gaat ook niet aangevallen worden door bijvoorbeeld Egypte of Jordanië. En dus zie je dat Hamas ook, pragmatisch als het is, beseft dat het met een realistische oplossing moet komen."

Tweestatenoplossing

Hamas heeft inmiddels een tussendoel: een Palestijnse staat náást Israël. Wagemakers: "Hamas-leiders willen laten zien aan de eigen achterban dat ze die eindoplossing niet hebben opgegeven. Ze moeten daarom min of meer laveren tussen die twee, het ideale en het realistische doel. Maar in feite zijn ze in de praktijk alleen bezig met het werken naar een tweestatenoplossing."

Ook dat tussendoel lijkt momenteel onrealistisch. De Israëlische premier Benjamin Netanyahu wilde de afgelopen jaren niet over een tweestatenoplossing praten om de hardliners in zíjn achterban tevreden te houden. De Hamas-aanslagen hebben geleid tot nog minder bereidheid bij Israël om zeggenschap over Palestijns gebied op te geven.

Toch denken Wagemakers en Gunning dat een compromis niet onmogelijk is. Gunning: "De afgelopen zestien jaar eindigde elk conflict tussen Israël en Hamas uiteindelijk met onderhandelingen, meestal met Egypte als tussenpersoon. Hamas heeft altijd interesse getoond in onderhandelingen, want ze snappen dat ze niet oneindig door kunnen vechten. Niet voor niets zei Haniyeh woensdag klaar te zijn voor onderhandelingen over een tweestatenoplossing."

Meer weten over Hamas? Recent maakten we deze video: