'From the river to the sea...': wat betekent het en waarom maakt het zoveel los?

Al weken leidt de leus From the river to the sea, Palestine will be free (Van de rivier tot de zee, Palestina zal vrij zijn) in veel landen tot verdeeldheid. Gisteravond werd bekend dat de Nederlandse voetballer Anwar El Ghazi vanwege de leus ontslagen is door zijn club FSV Mainz 05. En het Britse parlementslid Andy McDonald werd deze week geschorst door Labour, nadat hij de woorden had gebruikt in een toespraak bij een pro-Palestijnse demonstratie.

In de Tweede Kamer werd over de omstreden leus een motie aangenomen: de meerderheid besloot dat het een oproep tot geweld is. Dat leidde vervolgens weer tot het projecteren van de tekst op het Mauritshuis en tot een aanvaring in de Amsterdamse gemeenteraad, afgelopen donderdag.

Waar komt de slogan vandaan en waarom maakt die juist nu zoveel los?

De letterlijke betekenis "van de rivier tot de zee" heeft betrekking op het land van de rivier de Jordaan tot aan de Middellandse Zee, dus het hele gebied waar Israël en de Palestijnse gebieden liggen.

De leus wordt al sinds de jaren 60 gebruikt, toen de PLO van Yasser Arafat werd opgericht, ruim 20 jaar voordat Hamas bestond. De PLO is een koepel van groeperingen die streven naar een Palestijnse staat. De betekenis van de slogan wordt door verschillende partijen uiteenlopend opgevat.

Palestijns perspectief

"Voor de vroegste interpretatie van die leus moet je kijken naar de situatie van de Palestijnen in de jaren 60", zegt Midden-Oostendeskundige Erwin van Veen van Instituut Clingendael.

Na de stichting van de staat Israël in 1948 sloegen zeker 700.000 Palestijnen op de vlucht , werden verdreven van hun land of kwamen onder Israëlisch militair gezag dan wel het autoritaire bewind van Syrië en Egypte te leven. Na de Zesdaagse Oorlog van 1967 kregen Palestijnen op de Westelijke Jordaanoever, Gaza en in Oost-Jeruzalem te maken met een Israëlische militaire bezetting. "'Palestine will be free' in deze context weerspiegelt de wens om terug te keren naar de tijd voor 1948. Een roep om weer vrij te zijn", aldus Van Veen.

De PLO stond aanvankelijk gewapend verzet voor, maar riep later op tot een Arabisch-Joodse staat waarin Joden en Palestijnen vreedzaam naast elkaar zouden leven. Later schaarde ze zich in de jaren 90 achter een tweestatenoplossing. Van Veen: "Als doel werd de leus, die ging over vrij leven in één staat, voor de PLO minder relevant. Hamas adopteerde vervolgens de slogan."

De Amsterdamse burgemeester Femke Halsema zei daarover: "De leus is in 2017 opgenomen in het handvest van Hamas en wordt gebruikt door Hamas en Hezbollah. Daarmee is de leus alle onschuld kwijt en dat maakt hem voor mij onaanvaardbaar."

Het is volgens Omar Dweik, Midden-Oostendeskundige van Tilburg University, moeilijk vast te stellen wat het doel van Hamas is als het om Israël gaat. "Zij willen een einde aan de bezetting door Israël, maar Hamas kent net als de PLO verschillende stromingen." Zo zijn er de strijdgroepen, verantwoordelijk voor de terroristische aanslagen in Israël op 7 oktober, maar ook een meer gematigde politieke stroming, die volgens Dweik en Van Veen niet veel verschilt van de PLO.

Israëlisch perspectief

Dweik legt uit dat Israël de leus interpreteert als "de totale verwijdering van Israëliërs van het grondgebied, van de rivier tot de zee". En die interpretatie baart Joodse en pro-Israëlische organisaties grote zorgen.

Zo schrijven de jurist Freek Vergeer en historicus Hans Wallage van het CIDI (het Centrum Informatie Documentatie Israël) in een open brief aan het Nederlands Dagblad: "Organisaties zoals Hamas en Hezbollah hebben met barbarisme en het uitroeien van Israëlische burgers getoond dat ze vinden dat er tussen de rivier en de zee geen ruimte is voor Joden. Alleen al om deze reden zou het gebruik van deze leus vermeden moeten worden."

De Nederlandse politiek gaat mee in die interpretatie. Een meerderheid in de Tweede Kamer heeft dus uitgesproken dat de tekst een oproep is tot geweld. Partijen vinden dat de uitspraak de vernietiging van Israël propageert. "Wat je hier ziet is dat de Nederlandse politiek volledig het frame van Israël overneemt", zegt Dweik. "Dat komt overeen met de positie die Nederland nu kiest."

Van Veen wijst erop dat Israël zelf vergelijkbare uitspraken heeft gedaan over de Palestijnen. "Hoewel het begrijpelijk is dat de Palestijnse leus controverse oproept, is het opmerkelijk dat vergelijkbare Israëlische claims dit helemaal niet doen", vindt Van Veen. "In zowel het handvest van de Likudpartij als in het coalitieakkoord van de regering-Netanyahu claimt Israël ook het hele gebied tussen de Jordaan en Middellandse Zee. Maar in dit geval staan alle middelen van de staat achter deze intentie."

Beeldvorming

Dweik vindt het belangrijk om voordat je een kant kiest, je bewust te zijn van de angst die onder beide perspectieven ligt. "Palestijnen en Israëliërs zijn elkaar gaan zien als een existentiële bedreiging. Dat zit echt heel diep in de mentaliteit, vooral onder jongeren."

"Als Israël zegt dat Gazanen naar Egypte moeten vluchten, denken Palestijnen: 'We mogen nooit meer terugkomen.' Dat is etnische zuivering. Maar Israëliërs denken bij zo'n leus ook: 'Ze willen ons vernietigen'."

Hoewel dit reële gevoelens en sentimenten zijn, wijzen beide deskundigen ook op de beeldvorming die er van beide kanten achter zit. Zo lijkt er op dit moment geen existentiële dreiging te zijn voor Israël, stelt Van Veen. "De aanslag van Hamas op 7 oktober was enorm bedreigend en er zijn 1400 mensen vermoord. Tegelijkertijd is Hamas nog steeds een relatief kleine gewapende groep, die niet heel populair is onder Palestijnen."

Hij legt uit dat Hamas wel wordt gesteund door Iran, maar dat de beweging een buitenbeentje is in vergelijking met andere organisaties waar Teheran achter staat. "Daarnaast heeft Israël een sterk leger. Pas als Iran zich erin mengt en nucleaire wapens zou hebben, is er daadwerkelijk een existentiële dreiging voor Israël."

Toch worden de twee narratieven via sociale media breed verspreid. Zo geeft de Israëlische regering miljoenen uit aan influencers die andere jongeren overtuigen van hun verhaal. Palestijnse Instagramaccounts hebben eveneens miljoenen volgers. Dweik: "Jongeren praten niet met elkaar, ze interpreteren alleen. Deze generatie heeft nooit serieuze onderhandelingen meegemaakt of de resultaten daarvan gezien."

Nederland

Al voor de huidige oorlog bogen het Openbaar Ministerie en het gerechtshof Amsterdam zich al eens over de slogan. Zij concludeerden allebei dat de leus niet strafbaar is. Vergeer en Wallage van het CIDI schrijven in hun brief dat de context na 7 oktober zo veranderd is, dat een rechter nu mogelijk tot een ander inzicht komt. Ook Omar Dweik denkt dat de leus soms antisemitisch opgevat kan worden. "Als je ermee bedoelt dat alle Israëliërs vernietigd moeten worden. Maar dat moet je dan per geval gaan bekijken."