Twaalf termen om de oorlog tussen Israël en Hamas (beter) te begrijpen

Sinds de terreuraanval op Israël van zaterdag 7 oktober door de militante Palestijnse beweging Hamas, komen er veel termen langs in de berichten over deze oorlog. Wat is Hamas, wat is een kibboets en waar ligt de Gazastrook? En wat is Islamitische Jihad eigenlijk? Een beknopte uitleg.

Gazastrook

In de Gazastrook wonen zo'n twee miljoen Palestijnen. Israël veroverde het gebied in 1967, net als de Westelijke Jordaanoever en Oost-Jeruzalem. Israël trok zijn legertroepen in 2005 terug uit de Gazastrook, maar blijft het luchtruim en het zeegebied controleren, net als het grootste deel van de grenzen. De Verenigde Naties beschouwen de Gazastrook daarom nog steeds als door Israël bezet gebied.

Binnen de Gazastrook is Hamas aan de macht, een streng islamitische Palestijnse beweging die onder meer door Israël, het Westen en landen als Egypte en Jordanië wordt beschouwd als een terroristische organisatie. In 2006 kwam Hamas door democratische verkiezingen aan de macht, maar de groep regeert nu als een dictatoriaal regime waarin weinig plek is voor tegengeluid. Sinds Hamas de macht overnam, blokkeert Israël samen met Egypte de doorgang van de meeste personen en goederen in en uit het gebied. Mede door deze blokkade verkeert de economie van de Gazastrook in een zeer slechte staat.

Westelijke Jordaanoever

Israël veroverde de Westelijke Jordaanoever, inclusief Oost-Jeruzalem, in 1967, tegelijk met de Gazastrook. Sindsdien houdt Israël het gebied bezet. In delen ervan hebben Palestijnen een vorm van zelfbestuur. Op de Westelijke Jordaanoever wonen zo'n drie miljoen Palestijnen. Daarnaast wonen er intussen ruim 600.000 Israëlische kolonisten. Volgens het internationaal recht zijn de nederzettingen waarin zij wonen illegaal.

Veel Palestijnen zien de Westelijke Jordaanoever als deel van hun toekomstige staat, met Oost-Jeruzalem als hoofdstad, ook al wordt het perspectief daarop steeds kleiner. Serieuze vredesonderhandelingen tussen Israëlische en Palestijnse leiders zijn er al meer dan tien jaar niet meer geweest. De Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook samen gelden als de Palestijnse gebieden.

In onderstaande video legt correspondent Nasrah Habiballah uit wat de bezetting van de Westelijke Jordaanoever betekent voor de bewoners:

Hamas

Hamas, ook wel de Islamitische Verzetsbeweging, is een militante en terroristische Palestijnse beweging, die vooral actief is in de Gazastrook. Daar won Hamas in 2006 democratische verkiezingen. Hamas erkent de staat Israël niet en ziet Israël als bezetter.

Een deel van de Palestijnse bevolking steunt Hamas in hun gewelddadige strijd. Onder meer de Europese Unie, de Verenigde Staten en Egypte hebben Hamas bestempeld als een terroristische organisatie.

De gewapende tak van Hamas, ook bekend als de al-Qassam-brigade, voert geregeld aanslagen uit in Israël. De brigade is opgericht in 1991 en staat onder leiding van Marwan Issa en Mohammed Deif. Hoewel het machtscentrum in Gaza ligt, zijn ze ook actief op de Westelijke Jordaanoever.

Islamitische Jihad

De militante beweging Islamitische Jihad wordt door de Europese Unie en andere westerse landen aangemerkt als terroristische organisatie. Islamitische Jihad werd in 1981 opgericht en heeft als doel het oprichten van een eigen Palestijnse staat en de vernietiging van de staat Israël. De beweging is actief in zowel de Gazastrook als op de Westelijke Jordaanoever.

Islamitische Jihad wordt gezien als radicaler dan andere Palestijnse groeperingen, zoals Hamas. De groep wordt voornamelijk gesteund door Iran en heeft een sterke band met Hezbollah in Libanon (zie volgende begrip). Een aantal leiders van Islamitische Jihad verblijft in Libanon en Syrië, waar ook het hoofdkwartier van de organisatie is.

De afgelopen decennia heeft Islamitische Jihad meerdere aanslagen gepleegd, vooral Israël en de bezette Palestijnse gebieden, maar ook in Jordanië in Libanon. De militante groep schiet de laatste jaren vooral raketten vanuit de Gazastrook. In tegenstelling tot Hamas speelt Islamitische Jihad geen sociale of politieke rol in Gaza.

Hezbollah

Hezbollah is een politieke partij in Libanon en militante beweging van sjiitische moslims. De groep begon met hulp van Iran tijdens de Israëlische bezetting van Libanon begin jaren 80. Nadat Israël zich in 2000 had teruggetrokken, verzette Hezbollah zich tegen de druk om te ontwapenen en versterkte zijn militaire vleugel juist. De groep wordt door verschillende landen als terroristische organisatie gezien, waaronder door Nederland.

Hezbollah is een van de bondgenoten van Hamas. Analisten in de regio zeggen dat de militante beweging Hamas heeft geholpen bij de recente aanval op Israël. Zelf ontkennen ze betrokkenheid. Israël heeft tevens gedreigd Libanon binnen te vallen als Hezbollah zich aansluit bij Hamas in de strijd.

Nakba

Rond het uitroepen van de staat Israël in mei 1948 werden zo'n 750.000 Palestijnen verdreven door zionistische milities, of sloegen zelf op de vlucht. Zij kwamen terecht in vluchtelingenkampen in onder meer Libanon, Jordanië en de Gazastrook. Tientallen Palestijnse dorpen werden verwoest en verdwenen van de kaart. Kolonisten betrokken de lege huizen in veel steden. Palestijnen noemen dit gedwongen vertrek de Nakba, oftewel: de catastrofe.

De herinnering aan de Nakba wordt ook onder nieuwe generaties Palestijnen levend gehouden. Volgens cijfers van de Verenigde Naties leven vandaag de dag ruim 5,6 miljoen Palestijnen nog als vluchteling.

Tweestatenoplossing

De tweestatenoplossing is een compromis om wat nu Israël en de Palestijnse gebieden is te verdelen tussen de Israëliërs en de Palestijnen, met als resultaat een Israëlische naast een Palestijnse staat. De eerste poging hiertoe was in 1947, toen de Verenigde Naties met een verdeelplan kwamen. Hoewel er op dat moment meer Palestijnen in het gebied woonden dan Joden, kregen de Joden - vanwege de verwachting dat er meer Joodse kolonisten zouden arriveren in de toekomst - een groter gebied toegewezen dan de Palestijnen. De Palestijnen accepteerden het verdelingsplan niet.

In 1993 leek er een doorbraak te zijn. In de Oslo-akkoorden erkenden Israël en de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie PLO elkaar voor het eerst. Israël beloofde zich terug te trekken uit bezette Palestijnse gebieden en de Palestijnen zouden een vorm van zelfbestuur krijgen. Van beide is niets terechtgekomen.

De Oslo-akkoorden werden gezien als een opmaat naar een tweestatenoplossing, maar onderhandelingen over de verdeling van het grondgebied mislukten. Door de uitbreiding van illegale nederzettingen op de Westoever is een Palestijnse staat nog verder uit het zicht geraakt.

Kibboets

Een kibboets is een collectieve landbouwgemeenschap in Israël waarin men samenwerkt en leeft. Bij de inval van Hamas zijn er slachtoffers gevallen op kibboetsen en ook het festival waar ruim 250 lichamen zijn gevonden, was vlak bij een kibboets. Kibboetsen zijn ontstaan vanuit socialistisch gedachtegoed. Er is in principe geen individueel eigendom en iedereen is gelijk aan elkaar.

Iron Dome

Iron Dome (ijzeren koepel) is het luchtverdedigingssysteem van Israël. Het is door de Israëli's zelf ontworpen en gemaakt en bestaat uit diverse radar- en detectie-eenheden, onbemande lanceerinstallaties en een mobiel bestuurscentrum. De Iron Dome kan vijandige raketten of artillerie detecteren en onderscheppingsraketten lanceren. Op meerdere plekken in het land staan onderdelen van de Iron Dome. Het is voor Israël een van de belangrijkste manieren om het land te beschermen.

De Iron Dome is sinds 2011 in gebruik en is de afgelopen jaren steeds efficiënter geworden. Het systeem houdt volgens het Israëlische leger niet alles, maar wel een groot deel van de vijandige raketten tegen, het zou een succespercentage van ongeveer 97 procent hebben. Hamas heeft de afgelopen dagen duizenden raketten afgevuurd, die ook in steden als Tel Aviv terecht zijn gekomen.

Jom Kipoeroorlog

De huidige oorlog tussen Hamas en Israël begon één dag na het vijftigjarige jubileum van de Jom Kipoeroorlog in oktober 1973. Toen vielen Egypte en Syrië onverwachts Israël aan op de joodse feestdag Jom Kipoer. Met die aanval wilden Syrië en Egypte gebieden terugveroveren die ze in de Zesdaagse Oorlog van 1967 hadden verloren aan Israël. Voor Syrië waren dat de Golanhoogten en voor Egypte de Sinaï-regio en de Gazastrook.

De Jom Kipoeroorlog duurde drie weken en aan het einde had Israël de Golanhoogten weer in handen. Israëlische troepen wisten de troepen van Syrië en Egypte terug te dringen tot vlak bij Caïro en Damascus. In militair opzicht had Israël gewonnen, maar de psychologische klap was groot. Het land was niet langer onaantastbaar.

Pogrom

Deze term wordt gebruikt voor gewelddadige aanvallen of moordpartijen op Joden, uitgevoerd door een menigte. Het Russische woord pogrom betekent vernietigen of verwoesten.

Een bekend historisch voorbeeld van een pogrom is de Kristallnacht (1938). Bij deze door de nazi's georganiseerde aanval werden talloze synagogen, winkels en bezittingen van Joodse mensen in heel Duitsland in brand gestoken of vernield. Joden werden op straat vermoord of mishandeld en massaal opgesloten in concentratiekampen.

'From the river to the sea'

Deze leus is regelmatig te horen bij pro-Palestijnse demonstraties. De vertaling: "Van de rivier tot de zee, Palestina zal vrij zijn". Daarmee wordt het gebied bedoeld tussen de Jordaan en de Middellandse Zee. Volgens sommigen betekent de tekst dat Israël met geweld uit dat gebied moet worden verdreven. Volgens anderen is het een oproep om de onderdrukking van de Palestijnse bevolking te beëindigen.

Een meerderheid in de Tweede Kamer heeft uitgesproken dat "From the river to the sea, Palestine will be free" een oproep tot geweld is. Partijen vinden dat de uitspraak de vernietiging van Israël propageert. Afgelopen zomer oordeelde het hof in Amsterdam dat een demonstrant die de leus in 2021 riep niet strafbaar is wegens opruiing, bedreiging of het aanzetten tot haat. Sommige partijen stemden tegen de motie vanwege die rechterlijke uitspraak.