De extreme geweldsuitbarsting van Hamas kwam voor Israël - en de wereld - onverwacht, maar dat betekent niet dat het rustig was in de regio in de aanloop naar dit bloedige weekend. Verre van dat, in de recente geschiedenis kwam het weer steeds vaker tot geweld tussen Israëliërs en Palestijnen.
Alleen dit jaar al vielen volgens cijfers van de Verenigde Naties meer dan 200 slachtoffers aan Palestijnse kant, voornamelijk bij conflicten op de Westelijke Jordaanoever. Bijna dertig Israëlische militairen en kolonisten werden gedood. Wat speelde er in de aanloop naar deze heftige escalatie?
'Genoeg is genoeg'
Hamas zelf noemt de jarenlange bezetting en blokkade en het toegenomen geweld op de Westoever als een van de redenen voor zijn aanval. "Genoeg is genoeg", zegt de leider van de militaire tak van de organisatie in een gesproken boodschap.
Vooral op de Westelijke Jordaanoever komt het dit jaar vaak tot geweld. Het jaar begint bloedig met een operatie van het Israëlische leger in de stad Jenin, waarbij zeker negen Palestijnen omkomen. De volgende dag opent een gewapende man het vuur in een synagoge en doodt daarbij zeven Israëliërs, onder wie kinderen.
Ook daarna zijn er meerdere incidenten, waaronder een grootschalige inval in een vluchtelingenkamp in Jenin. Volgens het Israëlische leger plannen gewapende groeperingen, waaronder Hamas, vanuit het kamp een aanslag op Israëlische militairen en burgers.
Ze vallen met groot materieel het kamp binnen, onder meer met grondtroepen en helikopters. Er vallen doden en gewonden. Later schakelt het leger drie militanten uit met een drone. Het zijn de eerste luchtaanvallen op de Westelijke Jordaanoever sinds de tweede Intifada (2000 tot 2005).
Dit zijn beelden van begin juli, van kort na de Israëlische inval in Jenin:
Een belangrijke bron van woede bij de Palestijnen is de uitbreiding van de nederzettingen op de Westoever. Kolonisten nemen daar steeds meer gebied in, helemaal sinds het aantreden van de nieuwe ultrarechtse regering van premier Netanyahu, begin 2023.
Kolonisten voelen zich gesterkt door het beleid van het kabinet, dat alle nederzettingen wil legaliseren, en de retoriek van onder meer de radicaal-rechtse Itamar Ben-Gvir, de nieuwe minister van Nationale Veiligheid. Hij is voor annexatie van de Westelijke Jordaanoever en ziet het liefst alle Palestijnen uit de bezette gebieden verdwijnen.
Bij conflicten tussen Israëliërs die land willen annexeren en Palestijnen die er wonen grijpt het Israëlische leger niet of nauwelijks in, terwijl het wel verantwoordelijk is voor de veiligheid van de Palestijnse burgers.
Uitzichtloosheid
Volgens meerdere deskundigen neemt de wanhoop onder de Palestijnse bevolking toe. Begrijpelijk, zegt Peter Malcontent, Midden-Oostenexpert van de Universiteit Utrecht. "De Westoever lijkt steeds meer op een Zwitserse gatenkaas met steeds minder ruimte voor de Palestijnen zelf. En doordat Israël Gaza hermetisch van de buitenwereld probeert af te sluiten, is ook daar de nood hoog."
Er is voor Palestijnen bovendien nog maar weinig om naar uit te kijken, zegt Malcontent. "Het gaat nu beduidend slechter dan bijvoorbeeld dertig jaar geleden. Toen waren er nog vredesonderhandelingen en werd er nagedacht over een twee-statenoplossing. Dat is nu heel ver weg."
Die uitzichtloosheid en het optreden van het Israëlische leger maken dat bij een deel van de Palestijnen de steun voor gewelddadig verzet toeneemt, zegt Malcontent. "Er is steeds minder steun voor de - corrupte en incompetente -Palestijnse Autoriteit." Dat is het Palestijnse bestuur op de Westelijke Jordaanoever, dat in tegenstelling tot Hamas contact heeft met de Israëlische regering.
"Die doen niks voor de eigen bevolking, is het idee, ze worden gezien als de zetbaas van Israël. Daarom sluiten steeds meer jonge Palestijnen zich aan bij Hamas of andere gewapende groeperingen." Een ruime meerderheid van Palestijnen staat achter deze milities, blijkt uit een recente enquête.
We moeten niet doen alsof dit uit het niets komt.
Ook Jaap Hamburger, voorzitter van de stichting Een Ander Joods Geluid, noemt de geweldsuitbarsting niet onverwacht. "We moeten niet doen alsof dit uit het niets komt". Als je een volk maar lang genoeg onderdrukt, dan ontploft het een keer, zegt hij.
Hamburger benadrukt dat hij de moordpartijen door Hamas van dit weekend verschrikkelijk vindt en dat "willekeurige, onschuldige burgers hier de dupe van worden".
De voorzitter trekt de vergelijking met de opstand van gekoloniseerde volken tegen hun overheerser. "Dat is in feite hoe Israël de Palestijnen behandelt, dus ik vind dat je die vergelijking wel kunt trekken."
In een bredere context is ook het moment van de aanslag niet verrassend, volgens Hamburger. Vooral de toenadering tussen Israël en Saudi-Arabië en het feit dat de ogen van het Israëlische leger op de Westoever waren gericht, maakt volgens Hamburger dat Hamas nu tot de aanslag kwam. "Ze zagen nu hun kans schoon."