Duitsland digitaal? Welnee, de bureaucratie blijft printen, printen, printen
De ambities waren torenhoog toen in 2021 een nieuwe Duitse regering aantrad. Het verouderde en trage overheidsapparaat zou omvangrijk worden gedigitaliseerd om van Duitsland weer een moderne, concurrerende grootmacht te maken. Maar twee jaar later overheerst vooral teleurstelling: slechts een fractie van de beloofde verbeteringen is uitgevoerd.
Op het regiokantoor van de Duitse onderwijsdienst in Halle draaide de printer de afgelopen tijd overuren. Voor het nieuwe studiejaar (net begonnen) hebben zo'n 8500 studenten in de regio studiefinanciering aangevraagd. Dat kan sinds kort online via een landelijke website.
Maar zodra de student op de verzendknop heeft gedrukt, blijft van die digitale vooruitgang weinig over. Elke online ingevulde pagina wordt op het kantoor uitgeprint en ouderwets in een papieren dossier opgeborgen.
Duizenden bladzijden
"Op drukke dagen zijn dat vele duizenden pagina's," verzucht afdelingshoofd Matthias Müller tussen rijen archiefkasten. "Weliswaar kunnen studenten hun documenten online aanleveren, maar wij moeten voorlopig alles nog omzetten in papier."
De digitalisering van de Duitse studiefinanciering (Bafög) had al lang klaar moeten zijn. Oorzaak van de vertraging is volgens Müller onder meer de manier waarop Duitsland is opgebouwd: "We zijn een federatie van verschillende deelstaten".
De landelijke overheid neemt het initiatief met de bouw van een digitaal portaal, maar vervolgens zijn de deelstaten verantwoordelijk voor de verwerking van de digitale aanvragen.
En daar schuurt het. "Want de ene deelstaat maakt veel meer haast met investeringen in de nieuwe systemen dan de andere. Bovendien willen de deelstaten niet allemaal hetzelfde verwerkingssysteem. Met als gevolg dat het nog wel een jaar kan duren voordat de boel op elkaar is aangesloten en Bafög-Digital overal in Duitsland functioneert."
De problemen van de onderwijsdienst, vergelijkbaar met DUO in Nederland, zijn exemplarisch voor de manier waarop de Duitse overheden hun diensten moderniseren. En dat terwijl de ambities stevig waren. Toen in 2021 de nieuwe regering van SPD, FDP en Grünen aantrad, werd het woord 'digital' 226 keer gebruikt in het regeerakkoord.
"Het gaat erom het leven van burgers te vereenvoudigen. We zullen de publieke infrastructuur en netwerken moderniseren en daarbij de planning, verwerking en afgifte van aanvragen versnellen," schreef de coalitie. Even dachten Duitsers het imago van bureaucratie en trage dienstverlening van zich te kunnen afschudden.
Maar halverwege de regeerperiode is er nog weinig veranderd. Brancheorganisatie Bitkom berekende dat maar 38 van de 334 beloofde digitaliseringprojecten bij de overheid zijn afgerond. 77 projecten zijn überhaupt nog niet begonnen.
Concurrentiepositie
"Typisch Duitsland," concludeert Markus Beckedahl, internetondernemer en -activist: "Ik heb inmiddels afgeleerd om te geloven dat volgend jaar alles beter wordt. Dat hoor ik al twintig jaar. Behalve mijn belastingaangifte kan ik vrijwel niks digitaal regelen. En waar het wél kan, wordt het vrijwel zeker ergens uitgeprint en handmatig verwerkt."
Naast ergernissen zijn er ook zorgen. Vooraanstaande economen en vakorganisaties waarschuwen dat Duitsland zijn concurrentiepositie als economische grootmacht op het spel zet als er geen haast wordt gemaakt met de digitalisering van de samenleving en de industrie.
Volgens de Bertelsmann-Stichting wordt Duitsland minder aantrekkelijk voor hooggekwalificeerde arbeidskrachten en ondernemers uit het buitenland. Op een ranglijst van 38 lidstaten van de OVSE is Duitsland in vier jaar tijd weggezakt uit de top tien. De trage digitalisering speelt volgens Bertelsmann daarbij een rol.
Jonge talenten in Duitsland beamen dat. Tijdens de lunch op de campus van de universiteit in Halle grinniken studenten als de digitalisering ter sprake komt. "Ik was deze zomer in Nederland op vakantie en zag hoe je daar alles digitaal betaalt, van de trein tot de winkel," zegt een van hen.
Zijn studiegenoten knikken instemmend. "Onze Duitse bureaucratie toont aan hoezeer wij blijven hangen in oude gebruiken." Ook de vertraging bij de aanvraag van studiefinanciering is hun bekend. "Ik heb destijds in juli mijn documenten ingeleverd en kon pas in oktober op mijn geld rekenen. Bovendien stoort het dat je ieder jaar weer dezelfde documenten moet aanleveren, terwijl ze die al lang hebben."
De hoop is dan ook dat de modernisering van de onderwijsdienst snel wordt afgerond. Tot die tijd draait op het kantoor van Müller de papiermolen op volle toeren. Om verdere vertraging bij de studiefinanciering te beperken, is tijdelijk extra personeel aangenomen om de aanvragen te verwerken. Studenten, ironisch genoeg. Hun taak? Printen, printen, printen.
