Synode van start: samen de Rooms-Katholieke Kerk vernieuwen, kan dat?
"Voor het eerst gaan VROUWEN stemmen in een vergadering van bisschoppen!", kopt een Italiaanse krant. Terecht groot nieuws, want bij de bisschoppenvergadering die vanaf vandaag tot en met 29 oktober in het Vaticaan zal plaatsvinden, krijgen maar liefst 54 vrouwen stemrecht.
Dat komt omdat paus Franciscus heeft bepaald dat naast bisschoppen ook andere mensen mogen meepraten en -stemmen. Het gaat om priesters, diakens, monniken en nonnen én gewone gelovigen: mannen en vrouwen. De paus benoemde ook enkele tientallen "facilitators" zonder stemrecht: deskundigen en theologen die het vergaderproces zullen bijstaan. Weer iets nieuws.
Vergaderen over vernieuwing
Het thema van deze synode, synodaliteit, is ook niet zomaar een thema. Het is een uit het Grieks afgeleid woord dat zoiets betekent als samen op weg gaan en het geloof beleven en verspreiden. De nadruk ligt op samen: geestelijken (van paus tot diaken) en gewone gelovigen, mannen en vrouwen, iedereen.
Synodaliteit is het centrale begrip van een in 2021 gestart proces om de Rooms-Katholieke Kerk grondig te vernieuwen. Ingezet door paus Franciscus zelf. Al vanaf het begin van zijn pausschap was duidelijk dat Franciscus van plan was om de in zijn ogen in zichzelf gekeerde, gesloten en stilstaande Kerk open te gooien. Na eerdere bisschoppensynodes over het gezin en over jongeren besloot hij dat de tijd rijp was om een grote steen in de kerkelijke vijver te werpen.
Vanaf de basis tot de top
Het werd een vernieuwingsproces dat vanaf de basis begon. In 2021 werd in alle bisdommen over de hele wereld een grootscheepse inventarisatie gehouden. Aan de gelovigen werd gevraagd welke richting de Kerk op moet in dit nieuwe millennium. Iedereen mocht zijn of haar ideeën en opvattingen spuien.
Vervolgens werden aan de hand van de uitkomsten zeven bijeenkomsten gehouden in de vijf werelddelen, waarbij Amerika en Azië uit praktische overwegingen in tweeën werden gesplitst. De resultaten van deze continentale vergaderingen zijn gegoten in een 60 pagina's dik werkdocument waar de deelnemers van de synode nu mee aan de slag gaan.
Inspraak voor leken en een nieuwe rol voor vrouwen
Een greep uit de thema's op de agenda: een belangrijkere rol voor vrouwen met mogelijk het openstellen van het gewijde ambt van diaken. Meer inspraak voor gewone gelovigen, ook bij besluitvorming. Meer verantwoordelijkheid voor lokale kerken, zodat de Kerk minder westers wordt. Meer aandacht voor het inbrengen van lokale culturele tradities in bijvoorbeeld de liturgie.
Ook de verhouding tussen priesters en gelovigen staat ter discussie. Net als de invulling van het bisschopsambt - ook dat van de bisschop van Rome, oftewel de paus. En er wordt gekeken naar de mogelijkheid om het kerkelijk recht aan te passen (en misschien iets aan het verplichte celibaat te veranderen).
Getrouwde priesters in speciale gevallen
De lijst onderwerpen is nog langer. Er wordt besproken of getrouwde mannen tot het priesterambt kunnen worden toegelaten op plekken waar een groot priestertekort is. Hoe om te gaan met lhbti+, met gescheiden en voor de wet hertrouwde katholieken, met mensen die in een cultuur van polygamie leven, met discriminatie, met seksueel misbruik, met andere religies, met sociaal onrecht, met klimaatverandering, migranten en armen.
De veelheid aan onderwerpen is duizelingwekkend. Dat weet ook de paus. Daarom heeft hij besloten om op deze eerste sessie volgend jaar oktober een tweede sessie te laten volgen. Zodat alles kan bezinken, weer teruggekoppeld kan worden naar de basis en door hem van commentaar kan worden voorzien. Eind oktober 2024 zullen aan het eind van de tweede sessie van de synode de definitieve voorstellen komen.
Maar hoe zorg je ervoor dat deze zoveel omvattende vergadering niet ontaardt in een enorme chaos? Waar verdedigers van traditie en continuïteit het aan de stok krijgen met voorstanders van hervorming en vernieuwing. Binnen de Kerk is er immers altijd spanning geweest tussen continuïteit en verandering.
Bovendien zijn de onderwerpen in sommige gevallen zo politiek beladen en de verwachtingen in het Westen zo hooggespannen dat er een risico bestaat dat er niets concreets uitkomt. Of dat de vergadering uit elkaar spat.
De Duitse Kerk: voorbeeld of schrikbeeld?
En dan is er nog een factor. Terwijl in de rest van de wereld de voorbereidingen voor de synode langzaam vorderden, stoomde de Duitse Rooms-Katholieke Kerk in volle vaart door een eigen synodaal proces, ingegeven door de vele schandalen rond seksueel misbruik. Er is gesproken over vrouwelijke diakens, de zegen voor homostellen, seksuele moraal en een diepgaande cultuurverandering.
Eén van de uitkomsten was het besluit om een Synodale Raad in te stellen, met beslissingsbevoegdheid voor geestelijken en leken samen. Die Raad ging het Vaticaan veel te ver en is prompt afgewezen.
De vraag is nu of de Synodale Weg van de Duitsers een locomotief kan zijn voor deze synode of juist een schrikbeeld van hoe dingen kunnen ontsporen. Want wanneer je een handvol stenen in een vijver gooit om een bruisende discussie te ontketenen, weet je van tevoren nooit wat er zal gebeuren. Maar paus Franciscus lijkt zeker van zijn zaak. Voor hem is de synode geen risico, maar een uitgelezen kans op vernieuwing.
