Franciscus gebruikt invloed: Rooms-Katholieke Kerk krijgt nieuwe kardinalen
Vanochtend krijgen 21 nieuwe kardinalen op het Sint-Pietersplein uit handen van paus Franciscus een rode kardinaalshoed en een nieuwe ring. Met de benoemingen oefent Franciscus invloed uit op wie de volgende paus zal zijn. Achttien van de nieuwe kardinalen zijn jonger dan 80 jaar en hebben stemrecht bij het volgende conclaaf, de 'pausverkiezing'. Voor drie 80-plussers is de kardinaalstitel een beloning voor vele jaren van trouwe dienst.
Een aantal van de nieuwe benoemingen ligt voor de hand, want die hoort bij de functie die de nieuwe kardinalen bekleden binnen de Curie, het bestuursapparaat van de Kerk. Ze staan aan het hoofd van belangrijke afdelingen (dicasteries genaamd), zoals de Amerikaan Robert Francis Prevost die over de bisschoppen gaat en de Argentijn Victor Manuel Fernández. Hij houdt zich bezig met de geloofsleer.
Maar Franciscus zet ook kardinalen neer op onverwachte plekken. Zoals in Jeruzalem, waar het hoofd van de rooms-katholieken, de Italiaan Pierbattista Pizzaballa, nu de rode bonnet ontvangt. Een kardinaal in het Heilige Land, waar vele christelijke kerkgemeenschappen samenleven, is bijzonder en vol symbolische waarde.
En dan zijn er de Verenigde Staten, waar de pauselijke ambassadeur Christophe Pierre beloond wordt voor zijn inspanningen om de vaak zeer conservatieve Amerikaanse bisschoppen achter het beleid van de paus te krijgen. Zonder veel succes overigens. Met zijn nieuwe kardinaalstitel zal zijn gezag misschien toenemen.
Aantal kardinalen moet op peil blijven
De belangrijkste taak van een kardinaal van de Rooms-Katholieke Kerk is het kiezen van een nieuwe paus. Hij kan natuurlijk ook zelf gekozen worden tijdens de stemrondes van het conclaaf in de fraai versierde Sixtijnse Kapel. Paus Paulus VI (1963-1978) bepaalde dat het aantal kardinalen tijdens de pauskeuze rond de 120 moet liggen.
Kardinaal word je over het algemeen na een lange kerkelijke loopbaan. De meeste kardinalen zijn dan ook niet de jongsten. Hun stemrecht bij een conclaaf vervalt op hun tachtigste verjaardag. Af en toe overlijdt er ook iemand die die leeftijd nog niet bereikt heeft. Vandaar dat pausen met enige regelmaat nieuwe kardinalen benoemen ("creëren" is de officiële term), om ervoor te zorgen dat het aantal kieskardinalen op peil blijft.
De omwenteling van Franciscus
Het is vandaag de negende keer sinds zijn verkiezing in 2013 dat paus Franciscus de groep kardinalen ververst. Met zijn creaties heeft hij het kiescollege dat zijn opvolger moet bepalen op een revolutionaire manier gewijzigd. Vroeger voerden de Europeanen de boventoon en waren de Italiaanse kardinalen zelfs oververtegenwoordigd. Bij het conclaaf van 2013 waren van de 115 kardinalen die meestemden maar liefst 28 Italianen.
Helemaal vreemd is dat trouwens niet. Tot de verkiezing van de Poolse paus Johannes Paulus II in 1978 waren alle pausen sinds 1523 Italianen. Ook werd het bestuursapparaat in Rome grotendeels door Italianen bemand. Daarnaast was het gebruikelijk dat aartsbisschoppen van belangrijke Italiaanse steden automatisch kardinaal werden.
Franciscus heeft daar een einde aan gemaakt en het aantal Italiaanse kardinalen drastisch naar beneden gebracht. Hij kiest ervoor om kardinalen te geven aan landen in de periferie van de wereld. Op plaatsen waar maar weinig katholieken zijn of waar katholieken het niet gemakkelijk hebben. Denk aan Tonga, Haïti en Papua-Nieuw-Guinea. Vandaag krijgen landen als Zuid-Afrika, Zuid-Soedan, Tanzania, Maleisië en Hongkong (China) een kardinaal.
Tegen zijn gewoonte in heeft de paus dit keer besloten om toch ook een aantal Europeanen (maar weinig Italianen) de kardinaalstitel te verlenen, uit landen als Frankrijk, Portugal, Polen en Zwitserland en Spanje. Europa blijft daarmee een zeker gewicht houden binnen het college, maar veel minder dan bij eerdere conclaven.
Behalve hun afkomst uit verre delen van de wereld hebben veel van de kardinalen uit Franciscus' koker ook hun herderlijke inslag gemeen. Franciscus wil een open Kerk die de wereld in gaat om mensen te helpen en nader tot elkaar te brengen. Een Kerk als veldhospitaal waar iedereen een plek kan vinden en waar barmhartigheid zwaarder weegt dan regels en dogma's. Doctrinaire scherpslijpers, die het goed deden bij zijn voorganger Benedictus XVI, krijgen bij hem weinig kans.
Wachten op het moment
Na vandaag kan de club van kieskardinalen weer even voort. Vanaf morgen zijn het er 136, onder wie een aantal zestigers en zelfs vijftigers. De allerjongste, kardinaal Giorgio Marengo van Mongolië, is maar 49.
99 kieskardinalen komen uit de hoed van Franciscus en daarmee hebben de kardinalen die door hem gecreëerd zijn de magische grens van twee derde van het totaal ruim overschreden. Magisch, want volgens de regels moet een paus met een tweederdemeerderheid gekozen worden.
Natuurlijk kan Franciscus zijn opvolger niet zelf aanwijzen, maar hij heeft er wel veel aan gedaan om de groep mannen die zijn opvolger zullen kiezen naar zijn inzicht samen te stellen. Velen van hen staan achter zijn visie en zullen die vermoedelijk willen voortzetten.
Of dat volgende conclaaf snel zal komen, hangt van Franciscus af. Sinds Benedictus XVI weten we dat een paus niet in het harnas hoeft te sterven, maar kan besluiten om af te treden. Het is onduidelijk of Franciscus dat zou willen. Maar hoe het ook zij, het kiescollege lijkt er klaar voor.