Eerste test voor Europese aanpak nepnieuws: verkiezingen in Slowakije
Nog twee dagen, dan kiezen Slowaken een nieuw parlement en de internationale belangstelling is dit keer groot. Ook omdat er in westerse landen zorgen zijn over grootschalige, vaak ook pro-Russische, desinformatiecampagnes die kiezers kunnen beïnvloeden.
De Slowaakse verkiezingen zijn de eerste test van een nieuwe EU-wet tegen de online verspreiding van onjuiste informatie. Sinds vorige maand moeten socialemediabedrijven als Facebook en YouTube ingrijpen als er onjuiste informatie via hun platforms wordt gedeeld.
Doodverklaard
"Ik hoop echt dat het goed met hem gaat", zegt youtuber Danny Kollar in een video die veel werd bekeken en gedeeld. Hij heeft het over Tomás Hellebrandt, een politicus van de progressieve partij PS.
Aanleiding voor zijn 'zorgen' is dat Hellebrandt onlangs tijdens een persconferentie onwel werd. "Ik hoor dat hij op sterven na dood is door de vierde vaccinatie met Pfizer", aldus de coronasceptische youtuber die in Slowakije te boek staat als pro-Russisch en uiterst rechts. "Het maakt niet uit dat hij van PS is en homo is."
De video voedde een golf van geruchten dat de politicus dood is en leidde zelfs tot een rouwadvertentie. "Mijn vader belde me bezorgd op", zegt een springlevende Hellebrandt tegen de NOS. "Ik denk dat hij het echt geloofde." Hij wist dat hij als homo en progressief politicus aangevallen zou worden toen hij de politiek in ging, zegt hij. Toch is hij verrast over het nepnieuws dat over hem werd verspreid. Hij was naar eigen zeggen gewoon even niet lekker.
Steun voor Oekraïne ondermijnen
Nepnieuwscampagnes zijn een groot probleem in Slowakije. Volgens CEDMO, een onderzoeksorganisatie die gesteund is door de Europese Commissie, is een deel bewust gericht op het ondermijnen van de steun voor Oekraïne. Zo gaan er video's rond die zouden laten zien dat veel Oekraïense militairen zich overgeven of dat Oekraïense gevechtsopnames nep zijn, wat na nader onderzoek niet blijkt te kloppen.
Het was niet voor niets dat Eurocommissaris Thierry Breton bij de presentatie van de Digital Services Act, zoals de nieuwe Europese wet heet, juist naar Slowakije wees. "Kwaadwillenden maken actief gebruik van onlineplatforms om de informatieomgeving te verstoren. Ze doen dit vooral in de aanloop naar verkiezingen, zoals bijvoorbeeld het geval is in Slowakije, waar men zich zorgen maakt over de hybride oorlogvoering op sociale media."
Slowaken zijn relatief gevoelig voor nepnieuws en complottheorieën, stelde de Slowaakse denktank Globsec enkele jaren terug in een onderzoek. Analisten van de organisatie zien een verband met de politieke chaos waarin het land al een tijd verkeert, onder meer vanwege de vele corruptieschandalen.
Ook ziet een deel van de Slowaken de Russen nog altijd als Slavisch broedervolk, en heerst er teleurstelling over wat de aansluiting bij het Westen en de Europese Unie ze heeft opgeleverd. Dat zou kunnen verklaren waarom juist pro-Russische campagnes aanslaan.
Minder steun Oekraïne
Tot nu toe steunde de Slowaakse regering buurland Oekraïne in de oorlog. De Slowaken leverden al vroeg 29 MiG-straaljagers en biedt plek aan NAVO-troepen uit verschillende landen.
Maar de steun onder de bevolking neemt af. De partij die op dit moment op kop gaat in de peilingen is die van oud-premier Robert Fico. Hij slaat een meer pro-Russische toon aan en belooft wapenleveringen stop te zetten.
Politici werken zelf mee aan het verspreiden van nepnieuws. Zo bestempelt Fico een NAVO-campagne voor militaire steun voor Oekraïne als bewuste inmenging in de verkiezingen. De leider van het extreemrechtse Republika noemde het zelfs "een poging tot een speciale NAVO-operatie om de oppositie uit te schakelen". Factcheckorganisatie Demagog, dat voor Facebook en YouTube de platforms checkt op Slowaaks nepnieuws, bestempelde de bewering als onjuist.
Toch lijken dit soort boodschappen te blijven hangen. Volgens een rapport van Globsec uit mei vond een meerderheid van de Slowaken vorig jaar nog dat Rusland verantwoordelijk is voor de oorlog in Oekraïne. Dit jaar is dat niet meer zo. De helft van de bevolking ziet de VS als een bedreiging en de steun voor het NAVO-lidmaatschap slonk van 72 tot 58 procent.
