Tegenoffensief op Slowaakse scholen tegen Russische desinformatie
Slowakije probeert zich te weren tegen wijdverbreide nepnieuwsoperaties, vooral uit Rusland. Dat probeert sinds de oorlog de steun voor Oekraïne in buurland Slowakije met behulp van desinformatie te ondermijnen.
De Slowaakse autoriteiten zijn een harde tegencampagne begonnen. Honderden scholen zetten speciale lesprogramma's in om ook kinderen weerbaar te maken. Om de aandacht op het probleem te vestigen, nodigde president Zuzana Čaputová als onderdeel van het staatsbezoek zelfs koning Willem-Alexander en koningin Máxima uit op een school in Liptovský Mikuláš, een stadje in het noorden van het land. Daar is het probleem aan de orde van de dag.
De president van Tsjechië is dood. Een Russische begraafplaats in Slowakije is vernield. "Ik heb zelfs gehoord dat Rusland de rest van Europa binnen zou vallen", zegt de 15-jarige Simon. Hij wantrouwde de berichten en kon ze na een korte check ontkrachten als hoax. Maar problematisch is het wel, vindt hij. "Het kan mensen bang maken."
'Moeilijk om mee om te gaan'
Schooldirectrice Jana Cuprova ziet hoe haar leerlingen soms worstelen met de tegenstrijdige berichten die voorbijkomen. "We dachten dat de informatie heel duidelijk voor ze was, maar kwamen erachter dat het helemaal niet klopte. Er zijn hier ook kinderen uit Oekraïne op school, die kwamen met andere informatie dan wij hier krijgen. Het was voor kinderen moeilijk om ermee om te gaan."
Daarom krijgen kinderen les, zoals de 12-jarigen in groep 6 die met een quiz vragen moeten beantwoorden als: wat is een hoax? En waarom wordt desinformatie verspreid? "We willen ze helpen actieve burgers te worden die hier mee kunnen omgaan", zegt Cuprova. Ze wordt daarbij ondersteund door IPAO, een organisatie die leraren opleidt voor dergelijke lessen.
Dat is hard nodig, zegt oprichter Jana Feherpataky-Kuzmová. "Lesprogramma's in Slowakije zijn doorgaans meer gericht op informatie opnemen en uit je hoofd leren, dan het toepassen ervan in de praktijk. Je leert bijvoorbeeld wat de grondwet is, maar je leert niet herkennen wanneer die geschonden wordt. Kritisch denken is een essentiële vaardigheid voor moderne burgers, ook als het gaat om nepnieuws."
Hybride oorlogsvoering
Het probleem is groot, stelt de Slowaakse politie vast een speciaal rapport over het afgelopen jaar. Sinds de Russische inval is Slowakije "meer dan ooit overspoeld met disinformatie en manipulatiecampagnes". Het is een vorm van hybride oorlogvoering die "de veiligheid van alle inwoners en de toekomst van het democratische systeem in Slowakije bedreigt".
Het zijn bewust door Rusland opgezette acties om chaos te veroorzaken in landen die Oekraïne kunnen steunen, zegt Damien Imre, vicepresident van de Slowaakse politie. "Er zijn ook berichten van de Russische ambassade in Bratislava die een heleboel verspreiders van nepnieuws gebruikten als inspiratie voor desinformatie." Zoals het bericht dat een Russische begraafplaats zou zijn vernield, wat niet klopte.
Hoe nauw de banden tussen Slowaakse nepnieuwsverspreiders en Rusland zijn, bleek ook uit een deal die op camera is vastgelegd door de Slowaakse veiligheidsdiensten. Delen van die video kwamen vorig jaar naar buiten.
Daarop zijn twee mannen in een park ergens in Slowakije te zien. "Ik heb Moskou verteld wat een goeie jongen je bent", zegt de een, een Russische kolonel die voor de ambassade in Bratislava werkt. "Moskou heeft besloten dat je een jager wordt."
De 'jager' is een Slowaak die schrijft voor sites die nepnieuws verspreiden, onder meer over de oorlog in Oekraïne. Hij krijgt 1000 euro in zijn handen gedrukt en moet Rusland nu ook geheime informatie en contacten leveren. Hij is inmiddels opgepakt.
In de rechtbank, waar hij overigens kon rekenen op een voormalige Slowaakse premier als advocaat, trof hij afgelopen maand een schikking. Hij moet wel drie jaar de cel in.
Een voor een ontkrachten
Ondertussen zit de Slowaakse politie niet stil op sociale media. Daar gaan ze nepnieuws te lijf door berichten stuk voor stuk uitvoerig te ontkrachten. Gebruikers worden er gewaarschuwd om niet mee te gaan in sentimenten die Rusland kunnen helpen, zoals onvrede over steun die gevluchte Oekraïners krijgen die in Slowakije worden opgevangen.
Zo postte de politie een foto van een meisje zonder arm. "Ja", staat erbij, "mijn hand is afgehakt en mijn vader vermoord voor een gratis trui".
"In deze tijd waar feiten geen waarde meer hebben, worden emoties het best verkocht", zegt politieman Imre. "Dus als de andere kant emoties gebruikt om effectief desinformatie te verspreiden, moeten wij dit op diezelfde manier counteren." De Facebook-pagina van de politie heeft inmiddels 150.000 volgers.