Eise Eisinga Planetarium in Franeker uitgeroepen tot werelderfgoed

Het Eise Eisinga Planetarium in Franeker is door Unesco uitgeroepen tot werelderfgoed. Het eeuwenoude planetarium is het oudst werkende ter wereld en een populaire trekpleister.

De Friese wolfabrikant en zakenman Eise Eisinga bouwde het planetarium zelfstandig in zijn eigen woning in Franeker. Daardoor werd hij vooral bekend als wis- en sterrenkundige. De bouw in het centrum van het Friese stadje duurde van 1774 tot 1781.

In de woonkamer is een astronomisch uurwerk gebouwd, aangedreven door een slingeruurwerk. De constructie geeft een actueel beeld van de posities van de zon, de maan, de aarde en de vijf andere planeten die destijds bekend waren.

'Grote gunfactor'

Voor de betrokkenen gaat met de uitverkiezing een lang gekoesterde wens in vervulling. "We zijn blij en trots dat het is gelukt, een hele opluchting", zegt bestuurslid Eddy Echternach van het planetarium. "We hebben hier met het team jaren aan gewerkt."

Echternach stelde zelf twintig jaar geleden voor om te proberen het planetarium op de werelderfgoedlijst te krijgen. "Ik denk dat we een grote gunfactor hebben, met zo'n klein huisje in een uithoek van Nederland."

Het planetarium is nu een van de kleinste gebouwen op de werelderfgoedlijst, waar in totaal meer dan duizend culturele en natuurlijke monumenten op staan.

Het huis in Franeker werd in 1967 een rijksmonument. Eisinga zelf is opgenomen in de Canon van Nederland en die van Fryslân.

In 2021 droeg Nederland het planetarium voor bij VN-organisatie Unesco voor een plek op de werelderfgoedlijst. Toen stond het planetarium al tien jaar op de voorlopige lijst van toekomstige aanvragen. Een jaar geleden bezocht een commissie van Unesco het huis in Franeker.

Dertien Nederlandse plekken

De organisatie van de VN kwam dit jaar bij elkaar in de Saudische hoofdstad Riyad voor de jaarlijkse conventie. Onder meer het Tunesische eiland Djerba werd dit jaar als werelderfgoed bestempeld. Ook werden twee monumenten toegevoegd aan de lijst van bedreigd erfgoed: het historische centrum van de Oekraïense stad Lviv en de Sint-Sofiakathedraal in Kyiv.

Nederland staat nu met dertien plekken op de lijst. Zo werden de Waddenzee, de molens van Kinderdijk-Elshout, de Van Nellefabriek in Rotterdam en het Rietveld Schröderhuis in Utrecht eerder uitgeroepen tot werelderfgoed.