Sleutelen aan het klimaat: dé oplossing of het begin van het einde?

• 

  Bart Rutten

  redacteur Nieuwsuur

Nu de wereld afkoerst op een spectaculaire temperatuurstijging zijn steeds meer ogen gericht op plan B: klimaatmanipulatie. Technieken om de zon te weren - zoals wolken witter maken of zonlichtwerende stofdeeltjes in de atmosfeer pompen - staan nu nog in de kinderschoenen. Maar misschien redden ze onze kinderen en kleinkinderen ooit van catastrofale natuurrampen?

Er zijn grote twijfels: zijn de technieken wel ethisch? Critici zeggen dat 'voor God spelen' het begin van het einde kan zijn. De wetenschap is verdeeld. Nieuwsuur spreekt twee hoogleraren: de een is faliekant tegen geo engineering, de ander ziet het juist als kansrijke optie.

Aan het woord komt Frank Biermann, hoogleraar Global Sustainability Governance aan de Universiteit Utrecht (UU). Hij tekende met 450 andere wetenschappers een petitie met de oproep de zon nooit te dimmen.

Ook spreken we Herman Russchenberg, hoogleraar atmosfeeronderzoek aan de TU Delft. Hij vindt dat we zulke sciencefictionachtige oplossingen niet uit moeten sluiten.

Stelling 1: Klimaatmanipulatie is levensgevaarlijk

Ja, zegt Biermann volmondig. Als we gaan sleutelen aan onze atmosfeer dreigen we weersystemen permanent overhoop te gooien, vreest hij. "In een designer made klimaat kan van alles gebeuren." Wil je meer regen op de ene plek? Dan dreigt enorme droogte op een andere plek. "Ook is er kans dat oceanen verzuren of dat de ozonlaag beschadigt."

Dat klinkt allemaal zeer onwenselijk. Maar gaat dat ook echt gebeuren? Het antwoord op die vraag krijg je volgens Biermann maar op één manier: namelijk door daadwerkelijk te beginnen met klimaatmanipulatie en dan wereldwijd.

Want alleen in een lab testen werkt niet. Dus direct uitvoeren, en dan niet voor een periode van een paar weken, maar tientallen of misschien zelfs honderden jaren lang. En daar zit volgens de UU-hoogleraar juist het gevaar: "We kunnen dan niet meer terug."

Herman Russchenberg erkent dat er risico's zijn. Maar hij vindt het "onverantwoord" om het idee daarom maar helemaal terzijde te schuiven. "Doe gewoon meer onderzoek, dan kan je later altijd nog zeggen: we doen het niet."

We hebben namelijk geen garanties dat ons huidige klimaatbeleid slaagt. Dan kunnen we maar beter nadenken over een Plan B. "Een brandweerauto wil je ook niet gebruiken, maar als er brand uitbreekt ben je wel blij 'm in de buurt te hebben."

Stelling 2: Klimaatmanipulatie is onethisch

Eens, zegt Biermann opnieuw. Want wanneer we sleutelen aan de temperatuur kunnen we alle andere klimaatmaatregelen overboord gooien. CO2 uitstoten is dan bijvoorbeeld geen probleem meer. Met als gevolg dat de aarde klimaatmanipulatie tot in de eeuwigheid nodig heeft, vreest hij.

"Onze erfenis is dan een kunstmatig gestuurde planeet. Ik wil mijn dochter niet opzadelen met zo'n technologie." Bovendien, zegt Biermann, welke overheid of politicus is in staat zo'n grote wereldveranderende beslissing te nemen die consequenties heeft voor honderden jaren? "Ik zie het Rutte niet doen."

Een ander ethisch bezwaar is dat arme landen mogelijk de dupe worden. Zij hebben minder geld om te investeren in klimaatmanipulatie en dus ook grotere kans dat ze er vooral de nadelige gevolgen van ondervinden.

Juist daarom, zegt Russchenberg, moeten grote internationale organisaties nu de regie pakken. "Als de VN het goed coördineert kan ook de Derde Wereld hier een stem in hebben."

Dit zijn twee manieren waarop sommige wetenschappers hopen het klimaat te beïnvloeden:

Stelling 3: Je kan de wetenschap niet stoppen

Biermann wil dus dat we zo snel mogelijk stoppen met het ontwikkelen van technieken voor klimaatmanipulatie. Maar volgens Russchenberg is dat een utopie. "Je kan mensen niet verbieden na te denken. Zeker wetenschappers niet."

Want dan gaan privépersonen, zoals bijvoorbeeld miljardair Elon Musk, dit soort onderzoek op eigen houtje doen, denkt hij. En dat vindt hij gevaarlijk. "Want stel hij slaagt erin een techniek te bedenken om het weer te beïnvloeden. Wie zit er dan aan de knoppen? Musk zelf? Dan heb ik liever een overheid die alle belangen meeweegt."

Biermann vindt dat we wel degelijk aan wetenschappers kunnen vragen te stoppen met het ontwikkelen van systemen om de zon te dimmen. Hij wijst erop dat voor het klonen van mensen ook regels zijn waar vrijwel iedereen zich aan houdt.

Voor het Musk-scenario is hij niet zo bang. Stel dat de Tesla-baas zich wil toeleggen op het verspreiden van zonwerende stofdeeltjes in de lucht, dan nog is hij als Amerikaans burger gebonden aan Amerikaanse regels. "Het is niet zo dat hij honderd vliegtuigen mag ontwikkelen en er lekker in de stratosfeer mee kan rondvliegen."

Stelling 4: Klimaatmanipulatie leidt af van het belangrijkste doel: minder CO2 uitstoten

Of ze nou voor of tegen klimaatregulatie zijn: beide hoogleraren zijn het volmondig eens met de stelling dat we moeten blijven inzetten op het beperken van onze uitstoot. Want dat is hoe dan ook de nummer-1-oplossing.

Maar, voegt Russchenberg toe, Plan B is meer dan welkom. "Zelfs als we alles doen waarvan we nu denken dat nodig is, zou het toch nog kunnen dat de temperatuur te hoog wordt."

Biermann ziet meer beren op de weg. Hoe meer het idee leeft dat er "wat Willie Wortels zijn die dingen gaan uitvinden", hoe groter de kans dat het gevoel van urgentie over onze huidige klimaatmaatregelen afneemt. En dat zou doodzonde zijn, want we kunnen nog altijd op eigen kracht binnen de 1,5 graad opwarming blijven. "Objectief kan het, of het daadwerkelijk gebeurt weet ik niet."