Tunesiëdeal vooral gebaseerd op wensdenken, zeggen ingewijden

• 

  Kysia Hekster

  Correspondent Europese Unie
• Sjoerd Mouissie

  Datajournalist

Op 16 juli stonden ze nog tevreden naast elkaar in Tunis, minister-president Rutte, zijn Italiaanse collega Meloni en de voorzitter van de Europese Commissie Von der Leyen. Lachend schudden ze als 'Team Europe', een gelegenheidscoalitie zonder juridische status, de Tunesische president Saied de hand: de 'Tunesiëdeal' was een feit.

De Europese Unie zou geld geven om de lokale economie te ondersteunen en als wederdienst zou Tunesië de mensen tegenhouden die in groten getale naar de EU willen oversteken. Premier Rutte noemde de overeenkomst op Twitter "een ware mijlpaal en essentieel om meer grip te krijgen op de strijd tegen irreguliere migratie".

Dat optimisme is inmiddels behoorlijk verdampt. De afspraken zijn nog even vaag als bijna acht weken geleden. De deal zou tijdens de zomer worden uitgewerkt, maar volgens ingewijden is er weinig voortgang geboekt.

Uit gesprekken die de NOS voerde met betrokkenen komt naar voren dat de situatie niet snel zal veranderen. Ze willen niet met naam worden genoemd, omdat hun functie het eigenlijk niet toestaat de details met de pers te bespreken. Het zal een kwestie van lange adem zijn voor de deal van 'Team Europe' werkt, als het er al van komt, zeggen zij.

'Snel resultaat is niet realistisch'

Een Brusselse ingewijde noemt het heel frustrerend, maar niet verrassend dat de afspraken niet meteen werken. "Achteraf gezien hadden we misschien meer aan verwachtingsmanagement moeten doen, want suggereren dat je zo snel resultaat verwacht is niet realistisch." Er is wel gewaarschuwd tegen wensdenken, maar de dealmakers kozen om politieke redenen voor de schijnwerpers.

Eén ding is wel duidelijk: het aantal migranten dat via Tunesië naar de EU komt, is niet gedaald maar explosief gestegen. Sinds 16 juli bereikten ongeveer 30.000 mensen Italië. Augustus was zelfs de drukste migratiemaand sinds oktober 2016, tijdens de Syrische vluchtelingencrisis.

En dus lijkt nu iedereen ontevreden: de lidstaten van de EU, Italië voorop, omdat de cijfers stijgen, en mensenrechten- en vluchtelingenorganisaties, omdat de situatie in Tunesië voor migranten alleen maar verslechtert. Zo werden vlak na het sluiten van de deal tientallen migranten dood gevonden in de woestijn aan de Tunesische grens.

'Slaapwandelend nieuwe migratiecrisis in'

Europarlementariër Tineke Strik (GroenLinks) noemt het kortzichtig dat gesuggereerd werd dat de deal snel resultaat zou hebben. "Het was eigenlijk gewoon een enorme show om te laten zien: kijk, wij hebben het onder controle, wij gaan het even regelen met 1 miljard. Zo werkt het in de praktijk niet. Als mensen ergens niet kunnen blijven, omdat ze gevaar lopen, dan proberen ze weg te komen."

Ook Europarlementariër Jeroen Lenaers (CDA) denkt dat 'Team Europe' voorzichtiger had kunnen zijn. "We praten al heel lang over dit soort afspraken. Nu zijn we eindelijk zover dat we ze ook maken, maar om de illusie te wekken dat je binnen een paar weken na zo'n afspraak een heel groot effect gaat hebben, is denk ik niet realistisch."

Hij maakt zich zorgen. "We zijn opnieuw een migratiecrisis in aan het slaapwandelen. De cijfers zijn weer bijna op het niveau van het crisisjaar 2016 en dat is onhoudbaar, ook voor de Europese samenleving. Dus we moeten iets doen om die cijfers terug te dringen."

'Kustwacht heeft gebrek aan alles'

De EU hoopt dat er deze maand alsnog een eind komt aan de explosieve stijging van vertrekkende migranten. Dat is ijdele hoop, zegt een ingewijde. "Het zal tot Sint-Juttemis duren voor de Tunesische kustwacht echt een verschil gaat maken. Er is niet alleen een tekort aan boten, maar aan alles: aan mensen die weten hoe ze ermee moeten varen, aan technologie die nodig is om mensen op zee in boten te zien, of op land, voor ze instappen. Maar er is ook geen benzine om überhaupt te kunnen uitvaren. En van de boten die er zijn, zijn in veel in slechte staat. Dat allemaal op niveau krijgen, gaat vreselijk veel geld kosten."

Over de 105 miljoen euro die daar nu voor staat, zegt hij: "Dat is misschien een begin, maar bij lange na niet genoeg. Het is eerder een kwestie van jaren, geen maanden, voor het lukt mensen te beletten de overtocht te wagen."

'Omslag moet volgend jaar komen'

Redenen om uit Tunesië te vertrekken zijn er ondertussen te over. De economie is zo zwak dat ook Tunesiërs zelf op de bootjes stappen. President Saied jaagt de haat tegen migranten uit Sub-Sahara Afrika nog altijd aan.

Al voor de deal gesloten was, klonk er kritiek dat de EU zaken ging doen met de Tunesische president, die behalve om zijn dictatoriale trekken vooral bekend staat als totaal onvoorspelbaar. EU-betrokkenen bij de deal bevestigen dat beeld. "Alles hangt van hem af. Zonder hem gebeurt er niets."

Een Brusselse ingewijde verwacht dat volgend voorjaar een significante daling zichtbaar moet worden, als het warmer wordt en in principe weer meer mensen de oversteek wagen. Hij hoopt dan op hooguit enkele duizenden vertrekkers uit Tunesië per maand. Dat aantal wordt nu soms per dag gehaald. "Als de omslag dan uitblijft, dan werkt de deal niet."