Zorginstellingen in zwaar weer: bijna een derde sloot 2022 af met verlies
Meer rode cijfers, een halvering van het rendement en niet nagekomen bankafspraken. De Nederlandse zorgsector heeft het financieel bijzonder zwaar, concludeert advies- en consultancybureau EY in de jaarlijkse zorgbarometer. De consultants nemen daarin jaarverslagen van zorginstellingen over 2022 onder de loep.
Bijna een op de drie zorginstellingen leed vorig jaar verlies en de vooruitzichten zijn somber. "Het ziet er echt anders uit dan andere jaren", zegt EY-partner Rob Leensen. "We zagen het vorig jaar al aankomen, toen waren het nog donkere wolken en nu zijn die omgeslagen in noodweer."
De financiële situatie in de zorg is een veelkoppig monster. Allereerst zijn er de naweeën van de coronacrisis. De regelingen om zorginstellingen te helpen, zijn inmiddels gestopt, maar de gevolgen nog niet. Het ziekteverzuim onder personeel is fors toegenomen, van 6 procent in 2019 naar 7,6 procent in 2022.
Grote verschillen
Tussen de verschillende sectoren binnen de zorg bestaan wel grote verschillen. Ziekenhuizen, revalidatiecentra en zelfstandige behandelcentra houden de financiële resultaten redelijk op peil. Zij kregen ook begin 2022 nog wat extra steun, maar in de langdurige zorg voor de jeugd, gehandicapten en ouderen was dat niet zo. Daar gaat het in het algemeen een stuk slechter. Gisteren concludeerde accountant BDO in een analyse dat de financiële situatie voor organisaties die ouderen verzorgen onhoudbaar wordt.
De langdurige zorg heeft het zwaar doordat het ziekteverzuim vergeleken met andere zorginstellingen erg hoog ligt. Bij gebrek aan personeel worden steeds meer zzp'ers ingehuurd die duurder zijn dan eigen, vaste mensen. "Er wordt momenteel heel veel gevraagd van de zorg", zegt Leensen. "We moeten ervoor zorgen dat de werkdruk afneemt en het werk weer leuker wordt. Verzuim is heel erg duur."
Maar er is ook verschil tussen verpleeghuizen bijvoorbeeld. Sommige kampen met onderbezetting. "Door corona was er oversterfte en nog niet alle huizen zitten weer helemaal vol. De moderne huizen zijn gewild, daar zijn wachtlijsten, maar de wat oudere huizen met meerpersoonskamers, daar blijft de bezetting laag. En als dat zo is, belandt de instelling al snel in de rode cijfers", zegt Leensen in het NOS Radio 1 Journaal.
Daarbij lopen de zorgkosten in het algemeen op. Niet alleen vanwege de inflatie en een hogere cao (plus 10 procent), maar ook door een vergrijzende samenleving. En binnenkort komen er bezuinigingen vanuit de overheid aan.
Preventie is nodig
Het adviesbureau waarschuwt bovendien dat zorgaanbieders om de inkomsten op peil te houden, productie willen blijven draaien en bedden willen vullen, terwijl de samenleving daar lang niet altijd mee gediend is. EY vindt dat er in het zorgsysteem meer aandacht moet komen voor preventie. "We moeten ervoor zorgen dat mensen hun levensstijl aanpassen, waardoor later in het leven minder ziekenhuisbezoeken en pillen nodig zijn. Maar dat heb je niet in een jaar veranderd."
Wat die preventie ook bemoeilijkt: contracten bij zorgverzekeraars zijn voor één jaar. Leensen: "Waarom zou bijvoorbeeld Achmea in mij als patiënt gaan investeren als ik volgend jaar naar VGZ overstap? Er zitten heel veel van dit soort fouten in het stelsel."
Het maakt verschil hoe een specifieke instelling in elkaar steekt en wat de kwaliteit van het management is, maar het adviesbureau maakt zich zorgen om de financiële situatie van de sector in zijn geheel.
Daarbij denken ook banken niet zo ver vooruit, maar kijken ze naar de huidige financiële situatie van instellingen. Leensen: "Banken vinden dit spannend, want het is onzeker waar de sector naartoe gaat. Als je kredietwaardigheid verslechtert, en dat is bij veel instellingen gebeurd, dan is het moeilijker en duurder om nieuwe leningen aan te gaan. Maar je hebt juist investeringen nodig om weer financieel gezond te worden. Een keer rood mag, na twee keer kom je in bijzonder beheer."
Als voorbeeld geeft Leensen een ouderenzorginstelling. In goede jaren kreeg die groen licht van de bank om te verbouwen, omdat mensen er nog met zijn tweeën in een kamer sliepen. Sinds corona draait de instelling verlies, waardoor de bank heeft gezegd dat de investering wordt stopgezet totdat er weer zwarte cijfers te zien zijn. De ouderen zitten dus in een verbouwing die voorlopig niet wordt afgemaakt.
Perverse prikkels
Dit soort situaties leidt volgens EY tot perverse prikkels. Leensen geeft als voorbeeld ziekenhuizen waar extra wordt geopereerd, niet omdat het nodig is, maar omdat extra productie tot extra inkomsten leidt. "De bestuurder wil het hoofd boven water houden, maar het is niet in het collectieve belang natuurlijk."
Sommige dingen zullen dus anders moeten volgens EY. "We hebben in Nederland 30.000 zorgaanbieders voor 17 miljoen mensen. Je kan je afvragen of we zoveel aanbieders nodig hebben."
