NFI weet honderden cryptotelefoons te kraken, 'een bankkluis in een bankkluis'

Het is onderzoekers van onder meer het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) gelukt om honderden cryptotelefoons van criminelen te kraken. Het uitlezen van deze zwaar beveiligde telefoons levert bewijs op in tientallen Nederlandse strafzaken.

Opsporingsdiensten waren al bedreven in het oprollen van criminele berichtendiensten waarbij miljoenen chats tegelijk in beslag worden genomen. Het NFI deed de afgelopen jaren daarnaast mee aan een Europees project waarin opsporingsdiensten en bedrijven uit acht landen samenwerken om allerlei modellen telefoons open te krijgen. Het project startte in 2020 en loopt deze maand af.

Cryptotelefoons zijn gewone smartphones, die extra beveiliging en encryptiesoftware hebben om veilig te kunnen communiceren. Digitaal forensisch onderzoekers ontwikkelden methodes om toegang te krijgen tot onder meer Google Pixel-telefoons. Zo wist het NFI het toestel te openen dat de vermoedelijke moordenaars van Peter R. de Vries bij zich hadden, en hun gesprekken te openbaren.

Kat-en-muisspel

Het uitlezen van in beslag genomen cryptotelefoons is vaak een moeilijke klus. "Tegenwoordig hebben telefoons meerdere lagen met versleuteling en de telefoons worden softwarematig aangepast", vertelt Erwin van Eijk, hoofd van de afdeling Digitale en Biometrische Sporen van het NFI. Hij spreekt van "een bankkluis in een bankkluis" waar gegevens worden opgeborgen.

Het beveiligen en kraken van telefoons is dan ook een permanent technologisch kat-en-muisspel. Aanvankelijk lukte het de digitaal specialisten nog om berichten rechtstreeks van chips in de toestellen te halen. Inmiddels moeten ze de chips eerst bewerken en daarna aan de slag met geavanceerde software, op zoek naar een manier om de communicatie van verdachten leesbaar te maken.

Zicht op drugs en geweld

De afgelopen jaren heeft de politie zeven aanbieders van cryptocommunicatie uit de lucht gehaald, zoals EncroChat, Sky ECC en onlangs Exclu. Miljoenen berichten tegelijk nam de politie in beslag. Dat leverde ontzettend veel bewijs op, dat momenteel wordt ingezet in honderden strafzaken over bijvoorbeeld drugshandel en liquidaties.

Maar de politie vindt ook regelmatig cryptotelefoons tijdens huiszoekingen of bij arrestaties. Dat het NFI inmiddels al honderden van deze losse telefoons heeft weten te kraken, is volgens het Openbaar Ministerie cruciaal in een groot aantal strafzaken.

"Vaak gaat het om bewijs dat we niet op een andere manier konden verzamelen", zegt officier van justitie Martijn Egberts, gespecialiseerd in digitale opsporing. "De ervaring leert dat iedere gekraakte telefoon direct zicht biedt op strafbare feiten, van drugstransporten tot geweld."

Zo kwamen er uit gekraakte telefoons chatberichten tevoorschijn over doelwitten die door criminelen werden geobserveerd. Daarnaast zag de politie foto's van grote partijen cocaïne, wapens en sommen geld.

Uit de Google Pixel-telefoon in de Peter R. de Vries-zaak kwamen ijzingwekkende gesprekken naar boven over de moord:

Tot frustratie van de opsporingsdiensten wordt het steeds lastiger om encryptie te omzeilen en telefoons binnen te komen. Zo ligt de Amerikaanse politiedienst FBI al jaren in de clinch met Apple, dat berichten inmiddels ook versleuteld opslaat in de cloud en daarmee ontoegankelijker maakt voor buitenstaanders.

"Wij delen de zorg van politie in binnen- en buitenland dat het steeds moeilijker wordt om toegang te krijgen tot digitale bewijsmiddelen", zegt officier van justitie Egberts. Juist daarom is het volgens hem belangrijk dat forensisch specialisten hun kennis delen over het kraken van telefoons.

Want volgens Egberts staat één ding vast: criminelen blijven contact houden met elkaar en de opsporing zal altijd geïnteresseerd zijn in hun communicatie, en dus proberen die te onderscheppen. "Dat begon ooit bij de telefoontap en is nu met cryptotelefoons niet anders."

Of het Europese project waaraan het NFI meedeed een vervolg krijgt, is onduidelijk. De Europese Unie heeft er tot nu toe 7 miljoen euro in gestoken. Dit najaar volgt een evaluatie, waarna wordt besloten of het project verdergaat.